(अश्मयुगातल्या रामची गोष्ट - काळ : सुमारे एक लाख वर्षांपूर्वीचा )

रात्र झाली होती. आमची सर्वांची जेवणं झाली अन मग सगळे बाबांच्याभोवती जमले.
मुलं ओरडू लागली, "गोष्ट गोष्ट ! आज जंगलात काय काय झालं, त्याची गोष्ट ! "
मोठे बाबा हात वर करत म्हणाले, " अरे हो हो ! पण आधी सगळे शांत बसा बरं. आज रामचे बाबा गोष्ट सांगतील."
मी खुष झालो. आज माझे बाबा गोष्ट सांगणार !
सगळी मुलं गप्प बसून ऐकू लागली. छोटी मुलं आपापल्या आयांच्या मांडित जाऊन बसली.

" आज आम्ही डोंगरापलीकडच्या जंगलात गेलो होतो. आज तुम्ही जे लाल मुळे खाल्ले ना; ते त्या जंगलात खुप उगवतात. तुम्हाला ते जसे आवडतात तसे ते सशांनाही खुप आवडतात. त्यामुळे त्या जंगलात ससेपण खुप असतात. " बाबा सांगू लागले.

" रामचे बाबा ससे म्हणजे काय? " आमच्यातला नुकताच मोठा होउ लागणार्‍या बंटीने विचारले.

मोठे बाबा उठले आणि दिव्याजवळ गेले. सगळी मुलं टाळ्या वाजवू लागली. दिव्यापलिकडच्या भिंतीवर आता मोठे बाबा मजेची चित्र दाखवणार म्हणून सगळे खुष झाले होते.

मोठ्या बाबांनी दिव्याची वात मोठी केली. आणि ते दिव्याच्या पलिकडे जाऊन उभे राहिले.
मग त्यांनी एक हात आडवा केला. दुसर्‍या हाताची बोटं त्या हातावर ठेवली.
आणि एका तालात दोन्ही हात उड्या मारत पुढे नेऊ लागले.
त्याबरोब्बर मागच्या भिंतीवर ससा आला अन उड्या मारू लागला.
मध्येच त्याने कान हलवले. मग तोंड हलवले.

पुन्हा उड्या मारत तो अंधारात पळून गेला.
मग मोठ्या आजोबांनी विचारलं, " कळला का ससा? "
"हां हां, म्हणजे मीनाच्या डोक्यावर भिंतीवर जे चित्र काढलय ते ? " बंटी म्हणाला.
आता बंटीला ससा म्हणजे काय ते बरोब्बर समजलं होतं.

तेव्हढ्यात सखादादा पुढे आला.
त्याने डोक्यापाशी हाताची दोन - दोन बोटं वर करून सश्यासारख्या उड्या मारायला सुरूवात केली.
मग काय आम्ही सगळेच सश्यासारख्या उड्या मारू लागलो.

बाबांची गोष्ट तशीच राहिली.
थोड्या वेळाने मोठे बाबा म्हणाले, "चला आता मुलांनी झोपायला जा. आम्हाला थोडं बोलायचयं आहे. " आम्ही सगळी छोटी मुलं उठलो आणि आईंबरोबर आत गेलो.

बाहेर सगळे बाबा थोडावेळ बोलले. मग तेही आले झोपायला.
माझे बाबा आले अन म्हणाले, " बरं का, मोठ्या बाबांनी सांगितलय; उद्यापासून रामलाही बाहेर घेऊन जायचय. तो आता मोठा होतोय. जंगलचे कायदे त्याने शिकायला हवेत. "
आई काळजी करत म्हणाली, " अहो, अजून लहानच आहे तो. इतक्यात कशाला? "

पण मला मात्र खुप आनंद झाला. मी मोठा झालोय अन उद्या मला जंगलात जायला मिळणार , अरे वा !
बाबा हसून म्हणाले, " अगं तुला तो कितीही मोठा झाला तरी तसच वाटेल. पण ते काही नाही. उद्या राम येईल आमच्याबरोबर. काय राम येणार ना? "
मी जोरजोरात हो म्हणून मान हलवली.

आता मला झोपच येईना. बाहेरचे रातकिड्यांचे, माकडांचे इतर प्राण्यांचे, खालच्या नदीच्या पाण्याचे आवाज ऐकत; त्यांना मनातल्या मनात सांगत बसलो; ' उद्या भेटूच!'

"राम, ए राम! अरे ऊठ ! तुला आज जंगलात ना जायचय? चल ऊठ ! " आई हाका मारत होती.
मी डोळे उघडले. बघतो तर काय अजून रात्रच होती.
"आई, झोपू दे ना थोडं अजून. आम्हाला सकाळी जायचय. अजून तर बाहेर अंधारच आहे."
"ऊठ राम," बाबांचा आवाज आला. " अरे आत्ता होईल पहाट ! आपल्याला खुप दूरवर जायचय. चल उशीर होईल. सगळे तयार झाले बघ !"

मग मात्र मी लगेच ऊठलो. पटकन तोंड धुतले, आईने दिलेले पाणी प्यायलो. आणि बाबांसमोर जाऊन उभा राहिलो.
"राम हा टोकेरी दगड धर हातात. पाडायचा नाही बरं का ! जंगलात टोकेरी दगड जवळ असलेला बरा. काल रात्री हा मी खास तुझ्यासाठी ठोकून, घासून तयार केलाय बरं का ! " बाबांनी बोलत बोलत हात पुढे केला.
त्यांच्या हाततला तो टोकेरी दगड घेताना कसलं भारी वाटलं, सांगू !

आईने माझ्या कमरेला एक वेल बांधली. मी त्या वेलीत तो दगड पोटाशी खोचून ठेवला. आईने एक मुळाही त्या वेलीत बांधला. म्हणाली, " भूक लागली तर खा बरं का ! "

हळूहळू गुहेच्या तोंडाशी सगळे बाबा अन मोठी मुलं जमली.
मोठ्या बाबांनी मला हाक मारली.
म्हणाले, " हं राम, आज तुझा पहिला दिवस ! सगळ्या मोठ्यांना नमस्कार करा ! "
मी लगेच सगळ्यांना वाकून नमस्कार केला.

"हं. शाब्बास! आता महत्वाचे ऐक !" मोठे बाबा सांगू लागले. मी नीट लक्ष देऊन ऐकू लागलो.
" जंगलात जाण्याआधी काही महत्वाच्या गोष्टी लक्षात ठेवायच्या. पहिलं म्हणजे एकट्याने कोठेही जायचं नाही. टोळीच्या शेवटी राहायचं नाही. सुरूवातीला काही दिवस टोळीच्या मध्यातच तू चालायचं. जंगलात आपले कान, डोळे, नाक उघडे ठेवायचे. पण तोंड मात्र अगदी बंद ठेवायचे. चालतानाही खाली बघून नीट चालायचं. बाकी सर्व गोष्टी तू हळूहळू शिकशीलच. "

आता मोठी आई पुढे आली.
मला जवळ घेऊन म्हणाली, " बरं का मुला, ही आपली टेकडी आणि गुहा लक्षात ठेव. आपल्या टेकडीची खूण म्हणजे हे मोठं झाड बरं का ! खुप लांबूनही लक्षात येतं हे झाड. त्याच्यावरच्या आगीच्या रंगाच्या फुलांचाही रंग लक्षात ठेव. त्याच्या मागच्या झाडांच्या पानांचा रंग लक्षात ठेव. इतर झाडांपेक्षा गडद रंगाची ही झाडं वेगळी दिसतं बघ !

आणि हो, एकटा कुठे जावू नको. मोठ्यांचे ऐक. गुहेच्या बाहेरच्या जगात खुप वाईट गोष्टी आहेत. काळजी घे. स्वतःला जप ! नीट जा हो." मोठ्या आईने पुन्हा एकदा मला जवळ घेतलं, डोक्यावरून प्रेमाने हात फिरवला. मला जरासं रडूच आलं. मग सगळे हसू लागले.

आई चटकन पुढे झाली माझे डोळे पुसले. अन म्हणाली " मोठा होतोय माझा सोन्या! "

" चला तर. सगळे आले ना? " मोठे बाबा म्हणाले.
आता मलाही घाई झाली होती जंगलात जाण्याची !
तेव्हढ्यात मोठ्या बाबांनी एक लांब वेल तोडली. तिचे एक टोक माझ्या हाताला बांधले अन दुसरे टोक माझ्या बाबांच्या हातात दिले. आता मी हरवण्याचा प्रश्नच नव्हता.

आणि मग आम्ही सगळे गुहेच्या बाहेर पडलो.

मग आम्ही सगळे टेकडी उतरू लागलो. हळूहळू उजेड होत होता. सूर्यदेव आकाशात आला. सगळीकडे चकचकीत उजेड झाला. आम्ही आता नदीच्या जवळ आलो. नदीत सगळ्यांनी स्वच्छ होऊन घेतलं. मला तर नदीत डुंबायला खुप मज्जा आली. मग बाहेर आलो.

तेव्हढ्यात मोठे बाबा ओरडले, " राम! हातातला वेल कुठे आहे? का काढलास ? "
मी घाबरलो, रडू लागलो. नदीत पाण्यात खेळताना तो कधी गळून पडला, हे कळलंच नव्हतं.
बाबाही मला हाका मारत धावत पुढे आले. ती वेल त्यांनी पुन्हा माझ्या हाताला बांधली, यावेळेस जरा जास्तच घट्ट !

मग आम्ही नदीच्या कडे कडेने थोडे वर जाऊ लागलो.
"बाबा, जंगल तर तिकडे खाली आहे. आपण वर का जातोय? " मी जरा जोरातच विचारलं.
"शूsss! राम हळू बोल बरं. बघ तो ससा घाबरून पळून गेला बघ. अशाने आपण शिकार कशी करणार? आणि दुसरं म्हणजे, आपल्याला जंगलात जायचं तर नदी ओलांडावी लागते. अन वरच्या अंगाला नदी छोटी असते. शिवाय तिथे मोठे मोठे दगड असल्याने त्यांच्यावरून नदीच्या पलिकडे जाणं सोपं जातं.

चल आता लवकर लवकर. आपल्याला टोळीच्या मध्ये राहायला सांगितलय ना मोठ्या बाबांनी ? " बाबांनी समजावलं.

जंगलातल्या माझ्या शिक्षणाची अशी सुरुवात झाली. जंगलात हळू का बोलायचं आणि नदी कोठून ओलांडायची याची माहिती आता मला मिळाली होती.

हळूहळू आजूबाजूची झाडं गच्च व्हायला लागली. वेगवेगळ्या पक्षांचे आवाज येत होते. मध्येच माकडं ओरडत या झाडावरून त्या झाडावर उड्या मारत होती. बाबांनी हळुच सांगितलं, " आपण आलोय हे माकडांना समजलं की ते हे असं ओरडून म्हणजे हूल देऊन, सांगतात बरं का इतर प्राण्यांना ! "

तेव्हढ्यात मोठ्या बाबांनी हात वर केला अन ते थांबले. त्याबरोब्बर सगळे थांबले. मला आपोआप कळले, आता अजिबात आवाज करायचा नाही. मोठ्या बाबांनी बोटानी खूण केली. पुढे उजवीकडे थोडी मोकळी जागा होती. अन मध्ये गवताचे रान उगवले होते. सकाळच्या उन्हात खुप ससे छोटी झुडुपं उकरून त्या खालची गाजरं खात होते.

अरे वा ! आज पहिल्यांदा मी शिकार पाहणार होतो, नाही-नाही करणार होतो. बाबा, मोठे बाबा यांनी सांगितलेल्या कितीतरी शिकारीच्या गोष्टी मी ऐकल्या होत्या. पण आता मी ती शिकार प्रत्यक्ष पाहणार होतो. अनुभवणार होतो.

हळुहळु सगळे लांब लांब झाले. लांबूनच सगळ्यांनी त्या सशांभोवती गोल केला.

आणि खाली वाकून, हळुहळू, आवाज न करता सगळे जवळ येउ लागले. आता ससे आमच्या अगदी दोन हातांवर होते. मला तर त्यांना उडी मारून पकडावे वाटत होते. तेव्हढात एका माकडाला आमची चाहूल लागली अन त्याने हूल दिली. म्हणजे वेगळाच आवाज काढून सशांना सांगितलं, "माणसं आलीत."

माकडाच्या त्या आवाजासरशी सगळे ससे सुसाट पळत सुटले. मग आम्हीपण जलदी केली. पटापट त्या सशांवर आपले टोकेरी दगड मारले. काहींनी सशांवर उड्या मारल्या अन त्यांना हाताने पकडण्याचा प्रयत्न केला. या सगळ्या गोंधळात मी पण एका सशाला पकडण्यासाठी धावलो. पण माझ्यापेक्षा तो ससा जास्ती अनुभवी होता ना ! तो माझ्या पायांतून उडी मारून पळून गेला. मध्येच काहींचे ओरडण्याचे आवाज ऐकू आले. सशांचेही ओरडणे ऐकू आले. मग थोड्यावेळाने सगळे शांत झाले.

प्रत्येकाने आपापले टोकेरी दगड शोधून काढले. आणि मग आम्ही सगळे एकत्र आलो. सगळ्यांनी मिळून हाताच्या बोटांइतके ससे पकडले होते. त्यातले काही जिवंत होते. मग मोठ्या बाबांनी बंटीच्या बाबांना हाक मारली. त्यांच्याकडे जुनी मोठी वेल होती. त्या वेलीने सगळे ससे एका वाळक्या फांदीला बांधून घेतले.

" चला आता आपण रताळी गोळा करूयात." मोठे बाबा म्हणाले.
मग मला बाबांनी रताळ्याचे झाड कसे ओळखायचे ते शिकवले. लांब, थोडीशी खरखरीत हिरवी पानं पाहून मी ते झाड जोरात ओढले. तशी फक्त काही पानं तुटून माझ्या हातात आली, अन मी मागे धाडकन पडलो. सगळी हसू लागली.

बाबांनी मला उठवले, म्हणाले, " अरे घाई करू नको. आधी सगळे समजून घे. मग कर. बरं का रताळे असे उपटू नको. हातात काहीच येत नाही. इतकं सोपं नसतं कोणतही काम ! " बाबा सांगू लागले. " हे बघ तुझ्याकडे तो टोकेरी दगड आहे ना? त्याने आधी या झाडाच्या खालची माती बाजूला करायची, ही अशी बघ." बाबा दाखवू लागले.

झाडाची मूळं अन त्याच्या खालचे रताळे मोकळे करून घायचे. मग ते ओढायचा. कळलं ? "

मी लाजलो. " बरं, बरं. " म्हणत कमरेशी खोचलेला टोकेरी दगड बाहेर काढला.
आता घाई न करता, बाबा कसं करताहेत ते बघत बघत, तसे करत मी हळूहळू रताळे बाहेर काढले. मला इतका आनंद झाला. मी मोठ्यांदा ओरडलो, "माझे रताळे, माझे रताळे ! " सगळ्यांनी मला शाब्बासकी दिली.

मोठ्या बाबांनी मला जवळ घेतलं. मला खुप अभिमान वाटला. रताळे माझ्या कमरेशी लटकवत मोठे बाबा म्हणाले, " आज जे जे रताळे तू काढशील ते सगळे तुझ्याजवळ ठेव. गुहेत गेल्यावर ते सगळी रताळी मोठ्या आईला दे आणि नमस्कार कर. ती सगळ्यांना तुझी रताळी वाटेल. आजची ही तुझी पहिली कमाई ! शाब्बास ! असेच कष्ट कर. आपल्या कुटुंबाला वाढव, सांभाळ ! शाब्बास पोरा ! "

मला खुप आनंद झाला होता. पहिल्यांदा वाटलं, 'नाही नाही , हे माझे रताळे आहे. तो मीच खाणार !' पण मग मला मोठ्या बाबांचं म्हणणं पटलं. मी आता मोठा होतोय. माझ्या आधी माझ्या कुटुंबाला मी दिलं पाहिजे. त्यामुळे सगळी रताळी मोठ्या आईलाच दिली पाहिजेत.

मी उत्साहाने नवीन झाडं शोधू लागलो. पुन्हा हळूहळू माती बाजूला करून रताळी बाहेर काढू लागलो. मी आता नक्कीच मोठा झालो होतो. मी भराभर काम करू लागलो. काढलेली रताळी माझ्या कमरेतल्या वेलीत खोचू लागलो.

"राम, राम. आता पुरे."बाबा म्हणाले. " पहिल्याच दिवशी एकदम फार जोर करू नकोस. हात सोलून निघतील."
मी थांबलो. हातांकडे बघितलं तर सगळे लाल लाल झाले होते. हातावरची माती झटकत मी उभा राहिलो. पाठ दुखत होती अन हातही चुरचुरत होते.

मी आजूबाजूला बघितलं. बाकीच्यांनी खुप रताळी गोळा केली होती. त्यांच्या छोट्या छोट्या जुड्या त्यांनी वेलींनी बांधल्या.

आता आम्ही परत नदीकडे निघालो. नदीवर आल्यावर सगळे थांबले. सगळ्यांनी आपापले हात, पाय, तोंड नदीच्या पाण्यात धुतले. मलातर नदीच्या गार पाण्यातून हात बाहेर काढवतच नव्हते. बाबा म्हणाले तसे खरोखर हात सोलून निघाले होते. नखांत माती साचली होती. डोक्यावर माती उडाली होती. मग बाबांनी मला सरळ आंघोळच घातली

 

आता उन चढू लागलं होतं. सगळ्यांना भूकाही लागल्या होत्या. आम्ही भराभर गुहेच्या दिशेने चढू लागलो. लांबूनच आम्हाला पाहून लहान मुलं धावत पुढे आली. मला आठवलं , पूर्वी मीही असाच धावत येत असे. मुलांच्या मागोमाग आई होती. तिला बघताच मी धावत सुटलो. तिच्या कुशीत शिरलो. आईपासून इतका वेळ लांब मी पहिल्यांदाच राहिलो होतो.

तेव्हढ्यात आईचे लक्ष माझ्या हातांकडे गेलं. तिला तर रडूच फुटले.

मी म्हटलं, " अगं आई, इतकं काही नाही दुखते." बाबाही रागवले, " अगं मोठा होतोय तो. थोडं लागणारच. त्याने जरा घट्ट्मुट्ट व्हायलाच हवय. आणि त्यापेक्षा त्याची कमाई बघ :) अरे राम, दाखव ना तुझे रताळे, तिला !"

मी आनंदाने कमरेला खोचलेले रताळे तिला दाखवले. तिने आनंदाने माझे मुके घेतले.
 "राम" मोठ्य बाबांनी हाक मारली. " राम , अरे तुझी पहिली कमाई मोठ्या आईला दे. "

मी पुढे झालो. मोठ्या आईला नमस्कार केला. आणि हातातले रताळे तिला दिले. मोठ्या आईने खूप महत्वाच असल्यासारखे ते हातात घेतले. अन माझ्या आईला हाक मारली. " कौसल्या, यावर तुझा अधिकार बरं !"

आईनेही हसत ते हातात घेतले. "राम, सगळ्यांना नमस्कार कर बरं. आज तू मोठा झालास. कुटुंबाची जबाबदारी हळुहळू उचलायला लागलास. शब्बास ! " आईने मला जवळ घेत म्हटलं.

मग आम्ही सगळे जेवायला बसलो. मुळे, फळं आणि हो, मी काढलेल्या रताळ्याचा एक एक तुकडाही ! प्रत्येकाला मोठी आई वाढत होती. छोटी मुलं माझ्याकडे आदराने बघत होती. अन सगळे मोठे दादा आता माझ्या खांद्यावर हात ठेऊन माझ्याशी जंगलातल्या गप्पा मारू लागले.

 खरच, एका दिवसात मी मोठा झालो होतो.