भटंकतीची काही ठिकाणं माझ्या मनात कधीची घर करुन बसली आहेत. त्यात अगदी वरच्या क्रमांकावर इस्तंबूल शहर आहे. हजारो वर्षांचा निरनिराळ्या राजवटींचा इतिहास, अप्रतिम स्थापत्यशैली असणाऱ्या इमारती आणि तिथली अती रूचकर खादयसंस्कृती असे सर्वच जिथे अनुभवता येते आणि जी भूमी आशिया व युरोपचा संगम साधते तिथे जायची उत्सुकता कायम वाटत होती.

या सुट्टीत नवर्‍याघरी बाहरिनला गेले असता त्याला अचानक लाॅटरी लागल्यासारखे चार आॅफ जोडून मिळाले. मग ते बाहरिनच्या माॅलमध्ये घालवण्यापेक्षा इस्तंबूलला जाऊन आलो तर असा विचार डोक्यात चमकून गेला! पण तो होता सोमवार. गुरूवारपासून सर्वत्र आशुरा म्हणजे मोहरमची सुट्टी होती. ते थेट मंगळवारी एम्बसी उघडणार होत्या आणि आम्हाला नेमका मंगळवार ते शुक्रवार एवढाच वेळ होता. मग एम्बसीत जाऊन चौकशी तर करु म्हणून तुर्की एंबसीत जाऊन थडकलो. तिथल्या माणसाने व्हिसासाठी कागदपत्र कोणती लागतील याची यादीच हातात ठेवली. मग त्या अर्ध्या दिवसात फोटो काढणे,बँक स्टेटमेंट,याच्या कंपनीचे पत्र मिळवणे, एजंटकडून विमान तिकिट आणि हाॅटेलचे टेंपररी बुकिंग करुन घेणे हे सर्व करता करता भूकेने चिडचिड होऊन भांडण करणे असे यथासांग करुन आम्ही संध्याकाळ पर्यंत जमवाजमव करुन तयार झालो. दुसर्या दिवशी जाण्याची आॅनलाइन अपाॅइंटमेंट पण मिळाली. मग मंगळवारी दिल्या वेळात एम्बसीत जाऊन धडकलो. तिथे अजिबात गर्दी नव्हती. पण तिथल्या कर्मचारी बाईंनी आमची प्रवासाची तारीख मंगळवार बघून नाक मुरडले. व्हिसा देण्यासाठी चार वर्किंग डे लागतील. शुक्रवार ते सोमवार सुट्टी आहे. ते ऐकून मी बराच केविलवाणा ( म्हणजे मला जमेल तेवढा. केविलवाणं वगैरे न दिसणे आमचा जेनेटिक प्राॅब्लेम आहे :-/) करुन दाखवला. मग तिने दया आल्यासारखे दाखवले! पैसे भरा आणि गुरूवारी पासपोर्ट घेऊन जा म्हणाली. मग गुरुवारपर्यंत सस्पेन्स! मिळतो का नै व्हिसा. गुरूवारी दुपारी आमचे मालक दिल्या वेळात एम्बसीत हजर. तिथे एक महिन्याचा सिंगल एंट्री व्हिसाचा शिक्का मारून पासपोर्ट तयार होता! मग घरी आल्या आल्या विमानाची तिकिटं बुक केली. बुकिंग.काॅम वरुन तक्सिम स्क्वेअरमधले अपार्टमेंट बुक केले. हे अगदी स्वस्तात मिळाले. ६०००रुपये चार दिवसाचे. हा अर्थातच घी देखा.बडगा दिसायचा होताच!

उरलेले चार दिवस मग कसून अभ्यासात घालवले. तेव्हा या इस्तंबूलमध्ये बघायला केवढे आहे हे कळून हे बघु का ते बघु. कधी बघू किती बघू चार दिवसांत असे होऊन गेले.

ट्रिप अॅडव्हायजरला शरण गेले. त्यावरून निरनिराळ्या सूचना मिळाल्या. त्याप्रमाणे जायचे यायचे ट्राम, फ्युनिकलर,मेट्रोचे मार्ग निश्चित केले. तिथले लोकल प्रवास कार्ड Istanbulkart हे अतिशय सोयीचे आहे. ते सर्वत्र चालते. ते कुठे कसे टाॅप अप करायचे इ व्हिडिओ बघून ठेवले. इस्तंबूलला बघण्याची अनेक आकर्षणे अाणि असंख्य म्युझियम आहेत. तिथे तिकिटाच्या रांगा टाळण्यासाठी म्युझियम पास मिळतात ही माहिती मिळाली.

मग आमच्या प्रत्येक दिवसाच्या प्रवासाची रूपरेखा करायला घेतली. आम्ही दोघे शाकाहारी असल्याने परदेशात आपल्याला कसे आणि काय शाकाहारी मिळणार आपण कुठे शोधत जाणार या चिंतेने आम्ही कायम प्रवासी कंपनीसोबत परदेश यात्रा करत असू. स्वतःच अॅरेंज करुन परदेशात जायची ही पहिलीच वेळ. तिथे जेवणाचे कसे करायचे ही शंका मनात डोकावत होती. नेटवरून इस्तंबूलमधल्या भारतीय हाॅटेलांचे रिव्हयू अगदीच वाईट होते. त्यामुळे ती शोधत फिरण्यात काहीच अर्थ नव्हता. अपार्टमेंट घेतल्याने त्यात किचन होते. वेळ आलीच तर करु खिचडी ,उपमा असा विचार करायला लागले होते. आणि नेटवर माहिती चाळता चाळता अश्विन बहुलकरच्या ब्लाॅगची लिंक मिळाली. त्याने तुर्की व्हेज जेवणावर त्याच्या ब्लाॅगवर सचित्र सुरेख माहिती दिली होती. त्यात तिथल्या पदार्थांची नावे,तशा प्रकारचा कोणता भारतीय पदार्थ आहे,ते कुठे चांगले मिळतील अगदी व्यवस्थित लिहिले आहे. त्यावरून नोट्स करुन घेतल्या. त्याचा आम्हाला अतिशय फायदा झाला. थँक्स अश्विन.

सोमवारी रात्री दीड वाजता आमचे विमान बाहरिनहून उडाले. ते सकाळी साडेपाचला इस्तंबूलला पोहोचले. एअरपोर्टवरुन बाहेर येताच आधी turkcell ची सिम कार्ड १२५ लिराला एक अशी विकत घेतली. यात ५ जिबी डेटा मिळतो. दोघांना घेतल्याने कुठेही गर्दीत हरवलो तर फोन करायची सोय झाली !

तसंच सर्वत्र रेंज असल्याने फोनच आमचा फ्रेंड फिलाॅसाॅफर गाईड बनून फिरायला तय्यार झाला. बाहेर बघतो तो पाऊस पडत होता. आपल्या चारच दिवसांच्या प्रवासावर पाणी पडतं का काय चिंता करत आम्ही हवाबस शोधायला निघालो. वाटेत टॅक्सीवाले पुढे पडणाऱ्या पावसाची चित्रं वर्णन करायला लागले. शेवटी भूरभूर भिजत पुढे जाण्याला कंटाळून आम्ही टॅक्सी करायची ठरवली. एअरपोर्ट ते शहरमध्य साधारण ६० लिरा होतात हे वाचून ठेवले होते. तेवढेच घेणार्या टॅक्सीत बसलो. सुरूवातीला अगदी निरस शहर सामोरे येत होते. सोबत पाऊस. जरा बिचकायलाच झाले. नवर्याला एवढा घोड्यावर बसवून आणलाय खरा. सगळे बघायला तर मिळेल ना अशी चिंता करत,डोळ्यांत दाटलेली झोप आणि पोटात भूक असे तक्सीम स्क्वेअरला अर्ध्या तासात पोहोचलो. तिथे आमचा अपार्टमेंट मालक घ्यायला आला होता. तो बॅग घेऊन पुढे निघाला. आणि बघते तो अगदी तीव्र उतारावर त्याची इमारत. कसेबसे पोहोचलो तर त्याने फ्लॅट दुसर्या मजल्यावर असल्याची खुषखबर दिली. मग ती कमी म्हणून लिफ्ट नाही आणि वर जाणारा जिना अगदी तिरपा आणि चिंचोळा आहे असे चेरी आॅन द टाॅप आमच्या लक्षात आले. यातले काहीही या फ्लॅटच्या रिव्हयूत लिहिलेले नव्हते. आता पोहोचलोय तर बघु नंतर म्हणत आधी बेड गाठून पाठ टेकवली. बाकी फ्लॅट बरा होता हे बघून जरा रिलॅक्स झालो.

थोड्याच वेळात फ्रेश होऊन आजचे पहिले ठिकाण जे सगळ्यात दमवणारे आणि वेळखाऊ होते त्या तोपकापी पॅलेसला जाण्यासाठी सज्ज झालो. ती कहाणी पुढच्या भागात.

अपार्टमेंटमधून बाहेर पडलो ते तक्सिम स्क्वेअरमध्येच आलो इतका जवळ हा शहराचा महत्त्वाचा भाग होता. तक्सिम स्क्वेअरमध्येच तुर्कस्थानच्या लाडक्या राष्ट्रपित्याच्या आतातुर्क केमाल पाशाचे स्मारक बांधलेले आहे. एका बाजूने राष्ट्रकर्तव्यदक्ष आतातूर्क आणि त्याचे साथीदार तर दुसर्या बाजूला लष्करी वेषात आपले संरक्षण कर्तव्य पार पाडणारा आतातुर्क आणि लष्करातले त्याचे सोबती असे तुर्की जनतेच्या या लाडक्या नेत्याचे शिल्पस्मारक आहे. इथूनच इस्तिकलाल कादेसी या पूर्णपणे पादचारी हॅपनिंग रस्त्यावर जायचा मार्ग सुरु होतो.

याच स्क्वेअरमध्ये आम्ही ब्रेकफास्टसाठी हाॅटेल शोधायला घेतलं. समोरच तक्सिम सुट्स२ म्हणून लिहिलेले रेस्टाॅरंट दिसले. बरेच स्थानिक लोक जाताना दिसत होते. आधी दारातच घुटमळून आतून कसे आहे पाहून आत शिरलो. व्हेज मेन्यूची चौकशी करता तिथल्या वेटरने बरेच आॅप्शन मेन्यूकार्डवर दाखवायला सुरुवात केली. सुदैवाने प्रत्येक पदार्थात काय आहे हे सचित्र इंग्लिशमध्ये लिहिलेले होते. बघता बघता दिसला सब्जेली पिडे आणि आम्ही खूश झालो ! पिडे म्हणजे तुर्की पिझाच एक प्रकारचा. वर भाज्या ,चिजचे टाॅपिंग. अतिशय सुरेख भाजलेला सब्जेली पिडे माझ्यासारख्या पिझ्झा अजिबात न आवडणारीची पण घासाघासाला दाद घेऊन गेला सोबत तुर्की चाय होताच. तुर्की लोक आपल्या वरताण चहा पितात. पण बिनदूधाचा. आम्ही तोच दूध घालून मागवला होता.

सब्जेली पिडे खाऊन पोट तुडुंब भरल्यावर आजचे पहिले प्रेक्षणीय ठिकाण तोपकापी पॅलेससाठी कूच केले.

आम्ही राहत होतो त्या तक्सिमपासून ट्राम जात नाही. त्यासाठी फ्युनिक्युलरने एक स्टेशन खाली काबातासला यावे लागते. तक्सिम स्क्वेअरमध्येच हे फ्युनिक्युलर स्टेशन आहे. प्रवेशद्वारातच इस्तंबूलकार्टचे किअाॅस्क आहेत. आजुबाजुच्या छोट्या जनरल स्टोअरमध्ये हे कार्ड मिळते. त्यातले सात लिरा त्याची किंमत असते. वर आपण ५,१०,१५,२०असे टाॅप अप किआॅस्कवर करु शकतो. या मशिनवर कार्ड ठेवायचे आणि बाजूच्या स्लाॅटमध्ये लिराची नोट टाकायची. लगेच आपल्याला कार्ड रिफिल झाल्याचा मेसेज येतो. ते कार्ड ट्राम,मेट्रो ,फ्युनिक्युलर सर्वत्र चालते. प्रवेशद्वारापाशी हे कार्ड ठेवायचे. त्यातले पैसे कट होऊन आपण आत शिरतो. पहिला प्रवास २.५ लिरा नंतर दोन तासाच्या आत कार्ड वापरल्यास कमी दर लागत जातो.

फ्युनिक्युलर ट्रेन उभीच असते. तिचा एकच स्टेशनचा प्रवास पण गाडी वातानुकूलित, अतिशय स्वच्छ, कुठेही घाण कचरा नाही. ट्रामची स्टेशन पण अगदी लख्ख होती. काबातासहून T1 ही Bagcilar कडे जाणारी ट्राम घ्यायची. काबातास या लाइनचे शेवटचे स्टेशन आहे. सर्व प्रमुख आकर्षणं आहेत सुल्तानअहमेत विभागात. ट्राममध्ये पुढच्या स्टेशनची घोषणा होतच असते. सुल्तानअहमेतला उतरताच डावीकडे केशरी हागिया सोफिया आणि उजवीकडे ब्लुमाॅस्क दर्शन देतात. तोपकापी पॅलेस हागिया सोफियाशेजारीच आहे. त्यामुळे त्या दिशेने चालायला लागायचे. तोपकापी हा इस्तंबूल दर्शनातला बडा ख्याल आहे. त्यामुळे तो भरपूर वेळ देऊन बघावा लागतो! म्हणून पटपट पावलं उचलत हागिया सोफियाकडे बघत बघत त्यावरून सरळ जात टोकाला रस्ता वळतो तो जातो तोपकापीला.
समोरच भव्य दरवाजा आपण राजवाडयात आलोय याची आठवण करुन देतो. हे राजवाड्याचे मुख्य तोपकापी द्वार. इथे पूर्वी संरक्षणासाठी तोफा ठेवलेल्या असायच्या. त्या तोफांचे दार म्हणजे तोपकापी.

दरवाज्यात आपली कडेकोट तपासणी करुन आत सोडले जाते. आत जाणाऱ्या रस्त्यावर दुतर्फा मोठे वृक्ष आणि कडेने छानशी बाग आहे. डावीकडे रस्ता आर्किआॅलाॅजी म्युझियमला जातो. सरळ जात राहिल्यावर अचानक गर्दी दिसल्यावर थांबलो तर ते तिकिट घर होते. ती लाईन बघता दोन तास तिथेच मोडले असते पण मग आपण अभ्यास करुन गेलोय त्याचा काय उपयोग! जय ट्रिप अॅडव्हायजर म्हणत शांतताप्रेमी अजयला लाइनीत उभे करुन मी डायरेक्ट काऊंटरवर गेले. तिथे म्युझियम पास मागितला. या पासमुळे तिकिटाच्या रांगेत उभे न राहता राजवाडा, बरीच महत्त्वाची म्युझियम आणि हागिया सोफिया बघता येते. ८५ लिराला एक पास असतो. पण यातले ४०लिरा तोपकापी, ४० हागिया सोफियाचेच तिकिट असते जे आपण बघणार असतोच.वर इतर म्युझियम वेगळे तिकिट न काढता बघता येतात हा फायदा असतो.

म्युझियम पास मागितल्याने मला रांगेत उभे रहायला न लागता लगेच मिळाला. कुठेही काय रांगेत घुसतेस म्हणणाऱ्या अजयला विजयी मुद्रेने रांगेबाहेर काढून दुस-या दरवाजापाशी पोहोचलो. इथे स्कॅनरमध्ये आपल्या बॅगेची तपासणी होते. मगच आत शिरता येते. आत शिरताच उजवीकडे आॅडिओ गाईडचे दुकान आहे. इथे २५ लिरा देऊन आॅडिओ गाईड मिळतो. यात दिलेला नंबर दाबताच त्या ठिकाणची माहिती आपल्याला ऐकु येते. हे घेण्याची काहीही गरज नाही मात्र. आत सर्वत्र उत्तम इंग्रजीत पाट्या आहेत. तसंच आपला मोबाइलही चालता असेल तर आपण काय बघतोय ती माहिती अजून सविस्तर गुगल सांगतंच!

आपल्या कन्याकुमारीसारखा इस्तंबूलचा एक भाग थेट समुद्रात शिरला आहे. दोन्ही बाजूने समुद्र असल्याने शत्रुपासून सुरक्षित अशा या जागी फत्ते महंमदाने आॅटोमन साम्राज्याची पायाभरणी या इथे राजवाडा बांधून केली. ही जागा त्याला चांगलीच लाभली कारण पुढची चारशे वर्ष त्याचा वंश इथे राज्य करत हा राजवाडा वाढवत गेला. या सम्राटांनी कुबेरासारखी दौलत याच ठिकाणी गोळा केली. वैभव म्हणजे काय याची कल्पना या राजवाड्यातल्या त्यांच्या वापरातल्या वस्तूंचे म्युझियम बघून कळते.

राजवाड्याचे चार विभाग आहेत. बाहेरचा संरक्षक विभाग, इथे राजवाड्याचे बाहेरचे पहारे.जसे आत जाऊ तसे खाजगी विभाग येत जातात. आत शिरताच डाव्या हाताचा रस्ता जातो हारिम विभागाकडे. हा बालेकिल्ला.इथे स्वतः सुलतान राहून राज्यकारभार चालवत असे. पण सुलतान हाच इथे राहणारा एकमेव कर्ता पुरूष असे. बाकी या विभागाचे संरक्षण हिजडे करत असत. त्यासाठी आफ्रिकेतून गुलाम मागवले जात. त्यांचे खच्चीकरण करुन मग त्यांना या महत्त्वाच्या जागी कामासाठी वापरले जात असे. कारण आत सुलतान सोडता सुलतानाच्या अनेक रखेल्यांचे स्त्री राज्य असे. पुरुष शक्तीने हवा असे परंतु पुरुष म्हणून नाही! हारिममधल्या स्त्रीवर्गावर लक्ष ठेवणे,सुलतानाची मर्जी सांभाळणे, बावळट सुलतानाचा अगदी राज्यकारभार हातात घेणे इथपर्यंत यांची पोच असे.बऱ्याचदा एक सुलतान बदलून दुसरा येताना आपले मर्जीतले खोजे आणत असे.मग आधीचे कापले जात. त्यामुळे स्वतःच्या जीवाच्या भितीने हे आपापल्या सुलतानाची काळजी घेत असत. या हबशी खोजांच्या रहिवासाचे ठिकाण हारिमच्या सुरूवातीस एका बाजूला आहे. तिथेच एक सुंदर हमामदेखील आहे. तेव्हा नुकतेच आलेले तंबाखूचे हुक्के सुलतानाला करुन देण्याची एक रुमदेखील तिथे आहे.

बाजूलाच दुसरा दरवाजा आहे. इथे आत सुलतान आणि त्याच्या असंख्य रखेल्यांच्या राहण्याच्या खोल्या आहेत. या भागात राज्य असे ते वालिदे सुलतान म्हणजे सुलतानाच्या आईचे. सुलतानाच्या राज्यकारभारावर आणि खाजगीत वालिदे सुलतानची करडी नजर असे. वालिदे सुलतान असणे म्हणजे पाॅवर! म्हणूनच आपला मुलगा सुलतान व्हावा म्हणून या बाया कट कारस्थानं खून विषप्रयोग सर्व काही करायला तयार असत. अशा या वालिदे सुलतानच्या राहण्याचे कक्ष अगदी सुरेख आहेत. दरवाजे हस्तिदंती, अतिशय सुंदर इझनिक टाईल्सच्या भिंती ,संगमरवरी कारंजी, खाजगी प्रार्थनेच्या जागा, सोन्याचे प्रचंड मोठे नक्षीदार आरसे ,भलीमोठी देखणी झुंबरं. आलिशान !

संपूर्ण हारिममधल्या वाटा गुळगुळीत गोट्यांसारख्या दगडांनी बनवल्या आहेत. सुलतान घोड्यावरुन जाताना घसरु नये म्हणून असे खडबडीत रस्ते.

खुद्द सुलतानाचा खाजगी दिवाणखान्यात मध्यभागी त्याचे सिंहासन. बाजूला त्याला रिझवण्यासाठी नृत्यगायन करणाऱ्या सख्या बसायची जागा. प्रचंड मोठी बिलोरी झुंबरं. इझनिक टाईल्सने नटलेल्या भिंती आणि मिमार सिनानचे अप्रतिम आॅटोमन आर्किटेक्चरचे छत.
इथून पुढे सुलतान मुरादच्या खोल्या अतिशय देखण्या टाईल्सने शोभिवंत केलेल्या आहेत. इथले संगमरवरी कारंजे आणि छताचा घुमट फारच सुंदर.

अशा खोल्यांमागून खोल्या लागत असताना पाय आणि डोकं दोन्ही भणभणून जायला लागतात पण काहीनाकाही दिसतंच राहतं. एक मोठी खोली आहे राजकुमारांची सुंता करण्याची! तिच्या बाहेरचे टाईल्सचे काम अप्रतिम सुंदर आहे.

चालत चालत आपण सोनेरी मेघडंबरी असणाऱ्या गच्चीत येतो. इथून समोर पसरलेल्या बाॅस्फरसचे विहंगम दृश्य दिसते. या कमानीत सुलतान रमजानचा उपास सोडायला येत असे. एका बाजूला समुद्र तर मागच्या बाजूला गुलाबाच्या सुंदर बागा अशा ठिकाणी ही गच्ची आहे. याच्या आजुबाजुलादेखील अनेक महाल अनेक कक्ष दिसत राहतात.

इथून पुढे गेलो की महंमद पैगंबराच्या वापरातल्या आणि त्याचे दात केस इ इस्लाम धर्मासाठी अत्यंत पवित्र असणाऱ्या वस्तूंचा कक्ष आहे. निरनिराळ्या डब्यांत ठेवलेले पैगंबराच्या दाढीचे केस लोक वाकून वाकून बघत होते. म्हणून आम्हीपण बघितले ! मक्केच्या काबाचे कडी कोयंडे, महंमदाच्या तलवारी,सिंहासन खानाच्या पवित्र दगडावरचे सोन्याचे कवच अशा बर्याच गोष्टी इथे आहेत. मला उगाच महंमदाचा दात बघायची उत्सुकता होती ! जातंच लक्ष दाताकडे. हाडाची डेंटिस्ट आहे मी

तो या भांडारात नेमका कधी बघितला लक्षातच आले नाही.

तोपकापी प्रसिद्ध आहे ते इथल्या खजिन्यासाठी. इथला तोपकापी खंजीर आणि स्पूनमेकर हिरा जगप्रसिद्ध आहे. तो विभाग मात्र रिस्टोरेशनसाठी बंद होता. तेवढे दोन आयटम ठेवायचे ना बघायला इतर कुठेतरी. मी काय मागणार होते का :-/ ते आता पुढच्या ट्रिपमध्येच दिसणार.

हारेममधून बाहेर येताच बाजूला राजवाड्यातील सुलतानाच्या वस्तूंचे म्युझियम आहे. त्यांचे कपडे बघताना सुलतानांच्या प्रचंड आकारमानाचा प्रत्यय येतो! तिथेच सुलतानांच्या वापरातील पागोटी ठेवलेली आहेत. कांद्याच्या आकाराची ती भलीमोठी पागोटी इतकी विचित्र दिसतात. इतका सुंदर कपडेपट वापरणाऱ्या सुलतानांना ही असली बेंगरुळ पागोटी कशी काय आवडत कळेना. त्यांच्या थडग्यांवरदेखील ही पागोटी ठेवलेली किंवा कोरलेली असतात. पागोटेवाले थडगे म्हणजे राजवंशातल्या पुरूषाचे असे ओळखता येते. या दालनापुढेच मोठे शस्त्रागार आहे. इथे अनेक प्रकारच्या तलवारी, खंजीर ,दांडपट्टे ठेवलेले आहेत. सुलतानाची शस्त्रे मोठाले पाचू, हिरे,माणकांनी मढवलेली आहेत. मला कुठलेच शस्त्रागार बघायला आवडत नाही. सुलतानाची शस्त्रं फारतर शिकारीला वापरली जात असावीत. सुलतानांचे बलाढ्य आकारमान बघता ते घरची लढाई आवरतानाच थकत असावेत यात संशय नाही! त्या हिरेमोत्यांनी सजलेल्या बंदूकीतून शिपायांनी समोर आणलेल्या सावजावर बार ओढणे एवढा वापर.अपवाद फक्त काही सुलतान. याच दालनात शिकारींची चित्र लावलेली आहेत. एका दालनात पूर्ण आॅटोमन वंशावळीची पोर्ट्रेट आहेत.

यापुढे लागते राजवाड्याचे स्वयंपाकघर. एकावेळी दहा हजार माणसे राजवाड्यात जेवत असत. त्यासाठी वापरातली प्रचंड मोठी भांडी ,कढया इथे अतिशय व्यवस्थित जतन केले आहे.

त्याकाळातली चित्र देखील लावलेली आहेत. एका कक्षात सुलतानाच्या वापरातील क्रोकरी आहे. अप्रतिम देखणा असा हा सिरॅमिक संग्रह बघावाच असा आहे. सोनेरी कडांच्या अती नाजूक बश्या, त्यावरची सुंदर चित्र,अत्युच्च दर्जाचे पोर्सलिन त्या त्या शतकाप्रमाणे लावलेले आहे. अखंड जेडच्या बशा सुलतान वापरत.विषारी अन्नाने रंग बदलणाऱ्या या बशा मुद्दाम वापरात असत. तसेही आधी सुलतानाचे अन्न त्याच्या खाशा स्वयंपाकघरात बनत असे. ते सुलतानासमोर त्याचा खासा खोजा खाणार मगच सुलतान ते खात असे. म्हणजे कुबेराला लाजवणारे वैभव असणारा सुलतान कधीच जिवाच्या भिती सोडत नसणार!
बाजूच्या कक्षात सुलतानाच्या वापरातले सोन्याचे जग, तस्तं ठेवलेली आहेत. अतिशय अप्रतिम अशी सोन्याची चांदीची कारागिरी असणारी भांडी या दालनात बघता येतात.

असे सर्व बघत बघत आपण परत बाहेरच्या प्रांगणात येतो. इथे एक नैसर्गिक गंमत बघण्यासारखी अाहे. तीनचारशे वर्ष जुन्या वृक्षांची खोडं बुरशीने पोखरली आहेत. त्या पोकळीतून नवे मोठे वृक्ष उगवले आहेत. अशी बरीच झाडं जाता येता दिसत राहतात.

राजवाडा बघायला लागून चार तास कधीच होऊन गेले होते. पोटात कावळे जोरजोरात ओरडत होते. सॅकमधून नोट्स बाहेर काढल्या आणि लक्षात आले आपण आॅटोमन स्वयंपाकाची खासियत असणाऱ्या हान रेस्टॉरंटच्या अगदी जवळ आहोत. गुगल मॅपला शरण गेलो. आर्किआॅलाॅजी म्युझियमच्या उतारावरून बाहेर पडताच डाव्या हातालाच हे प्रसिद्ध रेस्टॉरंट आहे. इथे लोड तक्के चौरंग लावून आरामशीर जेवता येण्याची व्यवस्था आहे. इथे यायचे ते गोझ्लेमे खाण्यासाठी. गोझ्लेमे आपल्या आलु पराठ्यासारखे सारण भरुन करतात. ते करणाऱ्या स्त्रिया दारातच बनवत असतात. चिज, पालक, बटाटा असे शाकाहारी सारण भरलेले गोझ्लेमे गरम गरम अगदी चविष्ट लागतात. त्यासोबत अायरन म्हणजे ताक अवश्य आहे. साधारण एवढ्या जेवणाचा तीस लिरा खर्च येतो. याच रेस्टॉरंटमध्ये व्हेज केबाब म्हणजे निखाऱ्यावरचे कबाब पण मिळतात. आमचे पोट फारच भरल्याने हे मात्र खायचे राहिले



क्षुधाशांती तर झाली पण अजून हातात संध्याकाळ होती. हान मधून रमतगमत सुलतानअहमेतच्या दिशेने जाताना उजवीकडे येराबतान सरायीचा बोर्ड दिसला. येराबतान सरायी म्हणजेच बॅसिलिका सिस्टर्न. हा जमिनीखाली बांधलेला पाण्याचा प्रचंड मोठा तलाव आहे. सम्राट जस्टिनिअने पंधराशे वर्षापूर्वी इस्तंबूलमध्ये गोड्या पाण्याचा साठा असावा म्हणून हा पाण्याखालचा राजवाडाच बांधून घेतला. प्रवेशद्वारापाशी तिकिट काढावे लागते. म्युझियम पासमध्ये येराबतान सराईचे तिकिट समाविष्ट नाही. जिन्याने खाली जाताच आपण काहीतरी अद्भुत विश्वात प्रवेश केलाय याची त्या धुसर अंधाऱ्या जागेत जाणीव व्हायला लागते. त्यात तुम्ही इंफर्नो वाचले असेल तर त्या शेकडो खांबामध्ये आपण मेड्युसा राक्षसीणीला शोधायला लागतो! (इंफर्नो ही डॅन ब्राऊन लिखित कादंबरी. हिचा क्लायमॅक्स याच येराबतान सराईत घडतो. मी डॅन ब्राऊनची पंखी असल्याने इंफर्नो कादंबरी घडते ते फ्लोरेन्स,व्हेनिस आणि आता इस्तंबूल बघून इंफर्नो जर्नी पूर्ण केल्याचा मला अतिशय आनंद झालेला !)

आतमध्ये अनेक रोमन स्टाईलचे दणदणीत खांब आहेत. त्यांच्या बाजूने विटांचे कमानीचे बांधकाम. मधल्या भागात जाण्यायेण्यासाठी पायवाट.सर्व खांबामधून लाइट लावलेले आहेत. त्यांचा आतल्या पाण्यावर प्रकाश पडून ही जागा अजूनच गुढ वाटायला लावतात. अगदी टोकाला एक रडका खांब आहे! तो कायम ओला असतो म्हणून रडका खांब :)

अगदी टोकाला इथले प्रमुख आकर्षण असणारे खांब आहेत. त्यांच्या तळाशी सर्पकेशी मेड्युसा राक्षसीणीचे तोंड अखंड दगडात उलटे कोरलेले आहे. ग्रीक लोककथात ही मेड्युसा ज्याच्याकडे बघेल त्याचा दगड होत असे. इथल्या पाण्यात कोणी विषप्रयोग करायला आले तर या मेड्युसेला घाबरावे म्हणून हिला इकडे बसवलीये. तर एका खांबावरील मेड्युसेचे तोंड पलिकडे आहे. कारण समोर हागिया सोफियासारखी देखणी वास्तू. तिच्यावर तिची नजर पडू नये म्हणून तिचं तोंड उलटं आणि फिरवलेलं आहे !

येराबतानच्या गुढवलयातून पटकन बाहेर पडावेसे वाटतच नाही. संध्याकाळ होत आलेली. पायांनी आता चालून असहकार पुकारला होता. तरीपण बघायची खुमखुमी अपार्टमेंटवर परतू देईना. मग ट्राम स्टेशनवरून उलट दिशेची परतणारी T 1 पकडली आणि Eminonu स्थानकावर उतरलो. समोर प्रचंड मोठी yeni cami म्हणजेच नवी मशीद दिसते. इथे cचा उच्चार ज .ही येनी जामी. जामी म्हणजेच मशीद. नाव नवी असले तरी ही देखील तीनशे वर्ष जुनी आहे ! तिच्या पुढेच वसला आहे इजिप्शियन बाजार. ही आपल्या क्राॅफर्ड मार्केटसारखी मंडई अाहे. आतून छप्परबंद. बाजूने हारीने मसाले,सुकामेवा, अत्तराची दुकानं. इथल्या तुर्की पाॅटरीच्या दुकानतल्या सुंदर वस्तूंनी माझा खरेदी न करण्याचा इरादा पार मोडून तोडून टाकला! तिथली एक गोंडस सिरॅमिक मांजर माझ्या सॅकमध्ये जाऊन बसलीच :)

इथलाच रस्ता पुढे इझनिक टाईल्सच्या कामासाठी प्रख्यात असणाऱ्या रुस्तम पाशा मशिदीकडे जातो. अगदी जवळ अाहे वाचलेले. मग बघूनच जाऊ म्हणून त्या अफाट बाजाराला आणि गर्दीला ओलांडत जातोय जातोय तरी येईना.कोणी धड सांगेनाही. तेवढयात एका ठिकाणी इस्तंबूलची आठवण म्हणून टी शर्ट पण घेऊन झाले. आता अगदी थकलो होतो. शेवटी परत एकदा चौकशी केल्यावर तिथल्या पोराने सहज वर बोट दाखवले तर आम्ही मशिदीच्या दारातच उभे राहून शोधत होतो असा साक्षात्कार झाला. एवढे करुन मशीद दोन वर्ष नूतनीकरणासाठी बंद आहे अशी सूचना वाचून हिरमुसून निघालो. तर अगदी समोर एमिनोनु स्थानक. आम्हाला त्या बाजारात काय चकवा लागला नकळे!
दुखरे पाय कुरवाळत स्थानकासमोर नव्या मशिदीबाहेर बसायला बाक ठेवलेत तिथे उकडलेले कणीस खात निवांत बसलो जरावेळ. आणि इथल्या धुम्रपानाच्या व्यसनाची कल्पना आली. येणाऱ्या जाणाऱ्या प्रत्येक बाईबुवाच्या हातात सिगारेट. इतका सुंदर परिसर पण सिगारेटच्या वासाने मला गुदमरून आले. घसा दुखायला लागला. मग तिकडून पळ काढला. परतीच्या T1 ट्रामने काबातास,फ्युनिक्युलरने तक्सिमला आलो . सकाळच्या हाॅटेलात पिलाव म्हणजे भात आणि दही मागवून दहीभात खाऊन अपार्टमेंटवर परतलो. उद्या इथली सगळ्यात प्रसिद्ध हागिया सोफिया, ब्लु माॅस्क आणि ग्रँड बाजार बघणार होतो. त्याबद्दल वाचतानाच थकलेले डोळे कधी मिटले कळलेच नाही.

पुढच्या भागात ते वाचुच ...

आज सकाळी लवकर उठायचे ठरवूनच बाहेर पडलो. रात्री परत येताना जवळच्या मार्केटमधून सोबत ब्रेड बटर केळी घेऊनच आलो होतो. त्यामुळे पटापट रुमवरच नाश्ता केला आणि निघालो. आज घाई करायची होती कारण आजचे पहिलेच ठिकाण होते हजारो वर्षापासून उभे असलेले इस्तंबूलमधले गुलाबी ऐश्वर्य ..हागिया सोफिया. हे म्युझियम कम चर्च कम मशीद बघायला कमीत कमी तीन तास लागतात. शिवाय त्याच्या समोरच प्रसिद्ध ब्लु माॅस्क आणि तिच्यामागे इस्तंबूलचे रोमनकालिन अवशेष हिप्पोड्रोम आहेत.
नेहमीप्रमाणे तक्सिम काबातास फ्युनिक्युलर आणि काबातासहून T1 ट्राम घेऊन सुलतान अहमेत स्टेशनवर उतरलो. उतरलो की समोरच हागिया सोफिया आणि ब्लु माॅस्क दिसतात. त्यांच्याकडे तोंड केले की डाव्या हाताला चालत हागिया सोफिया लागते. त्याच्या प्रवेशद्वारावर प्रचंड मोठी रांग. पण हमारे पास म्युझियम पास था ना! मग रांगेत पुढे जाऊन तो दाखवताच तिळा तिळा दार उघड केल्यासारखे तिथल्या रखवालदाराने आत घेतले. आत परत वैयक्तिक तपासणी अाणि बॅगेचे स्कॅन करावे लागते. ते करुन मग पास दाखवून आपण हागिया सोफियाच्या मुख्य प्रवेशद्वारी येतो.

इसवी सनाच्या चौथ्या शतकापासून उभी असणारी ही देखणी इमारत . बिझेन्तिन आणि आॅटोमन साम्राज्याच्या चढ उताराची साक्षी. तिच्या सौंदर्य आणि भव्यतेने तिला निरनिराळी धर्मांतरे करत वाचवले. शेवटी विसाव्या शतकात आतातुर्कने तिला निधर्मी जाहीर करुन तिचे म्युझियम केले. त्यामुळे सगळे जग आज आतून बाहेरून हे भव्यदिव्य बघु शकते आहे.

हागिया सोफियाला तुर्की भाषेत अाय्या सोफिया ayasofya म्हणतात. Hagia Sofia हा ग्रीक शब्द. इमारत इतकी विशाल आहे की तिचा पूर्ण भाग लांब गेल्याशिवाय दिसत नाही. मधला भव्य घुमट खालचे बाजूचे अर्ध घुमट,मिनार मध्ये चर्चमध्ये असतात तशा ग्लास विंडो असे वेगळेच ख्रिस्ती मुस्लिम मिश्रण. दरवाजात गाइड उभेच असतात. इथेही आॅडिओ गाईडची सोय आहे परंतु तोपकापीच्या अनुभवावरून गुगल गाईड आणि इंग्रजीतल्या पाट्या यांचं मार्गदर्शन घ्यायचं ठरवुनच आत शिरलो. तो अगदी उत्तम निर्णय ठरला.

मुख्य प्रवेशद्वाराबाहेर. जुन्या चर्चचे अवशेष जतन केलेले आहेत. इ स ३६० मध्ये सम्राट काॅन्टन्टिनने हे चर्च बांधायला घेतले. पण ते युद्धात जळुन गेलं. मग थिओडोससने परत बांधलं. ते यादवी युध्दात नष्ट झाले. या दोन्ही चर्चेसची छतं त्यावेळी लाकडी होती. सम्राट जस्टिनिअनने बांधलेले सध्याचे चर्च सहाव्या शतकातले आपण बघतोय. या अाय्या सोफिया नावाची पण एक कथाच आहे. जस्टिनिअन आधी या चर्चला फक्त megale ekklesia म्हणजे मोठे चर्च नाव होते. जस्टिनिअनने त्याला झालेल्या दृष्टान्तामुळे नवे चर्च त्याच जागी बांधायला घेतले. त्याला देवाने आय्या सोफिया म्हणजे दैवी शहाणपण असं नाव ठेवायला सांगितले (म्हणे! ) त्या काळात ख्रिश्चन धर्म प्रसारासाठी असे चमत्कार, दृष्टान्त व्हावेच लागत राजाला! ! अजूनही फारसे वेगळे नाहीच

मग सम्राटाने त्याच्या आर्किटेक्टला आज्ञा केली की बायबलमध्ये वर्णिलेल्या साॅलोमनच्या देवळापेक्षा भव्य असे चर्च बांध. आले सम्राटाच्या मना मग काय त्याच्या ग्रीक रोमन सर्वदूरच्या साम्राज्यातून निरनिराळ्या रंगाचे संगमरवर ,रोमन खांब असे साहित्य जमा होऊन पाच वर्षात हे चर्च उभारले गेले. त्या काळात त्याचा घुमट ,आतली सोनेरी मोझाइक्स हे जगातले एक आश्चर्यच होते. इस ५६० मध्ये सम्राटाने या चर्चमध्ये प्रवेश केला आणि त्याच्या भव्यतेने खुश होऊन गर्जला "देवा ,माझी हे चर्च बांधण्यासाठी निवड केलीस, तुझे आभार. आज मी साॅलोमनलाही हरवून टाकलं!"

नंतर अर्थातच सर्व सम्राटांचे राज्याभिषेक या ठिकाणी होऊ लागले. जवळजवळ हजार वर्ष हे जगातलं सर्वात मोठं चर्च होतं. यावरून मुस्लीम धर्मातल्या मशिदी बांधल्या गेल्या. मधल्या काळात पडझड होत डागडुजी होत ते पंधराव्या शतकात आॅटोमनांच्या ताब्यात आले. बिझेन्तिन साम्राज्याचा धुव्वा उडवून फत्ते महंमदाने इस्तंबूल जिंकून घेतले. त्याच दिवशी संध्याकाळी या चर्चमध्ये त्याने नमाज पढला. चर्चच्या वास्तूचा एवढा प्रभाव त्याच्यावर पडला की ते नष्ट न करता त्याची मशीद करण्याचे आदेश दिले. मग मशीद संकूलासाठी आवश्यक मिहराब,मिनराब,मुअज्जिन बांग देतो तो भाग , धर्मशाळा,हमाम, मदरसा अशी एकेक भर पडत गेली. पण आधीची ख्रिस्चन काळातली मोझाइक प्लास्टरखाली झाकली गेली. ..ती नंतर केमाल पाशाच्या काळात घासून उघडली गेली. तसेच फोसाटी बंधूंनी याचे नूतनीकरण करताना काळजीपूर्वक जतन केली. ही अप्रतिम मोझाइक्स बघणे म्हणजे त्या काळात जाऊन पोहोचणे. कसे होते त्या काळात लोक,काय नेसत होते, काय भाषा होती,इतकेच नाहीतर रेनेसान्सच्या सुरूवातीला येशुचे दैवी चित्रण सोडून तो माणसासारखा काढण्याची प्रेरणासुध्दा या मोझाइक्सने त्या काळात दिली. हे सगळे बघण्यासाठी इतिहासाचा हा भलामोठा कॅनव्हास समोर ठेवुन म्युझियमच्या मुख्य प्रवेशद्वारापाशी आलो. अगदी समोरच इथलं पहिलं देखणं आणि अतिशय सुस्थितीत असणारे मोझाइक आहे. या चित्रातला येशु हा जगन्नियंता दाखवला आहे. त्याच्या बाजूला देवदूत आणि त्या काळातला सम्राट लिआॅन आहे. त्याच्या हातातल्या बायबलमधले शब्ददेखील स्पष्ट दिसतात.

आत पाऊल टाकताच आपण त्या भव्य दर्शनाने स्तिमित होऊन जातो. भलामोठा मधला घुमट. त्याखाली रंगीत काचांच्या खिडक्या. बाजूला सोनेरी मोझाइक. घुमटाच्या बाजूला त्याला तोलणारे अर्ध घुमट. छत्री उघडल्यावर दिसते तसे मधल्या काड्यांमध्ये खिडक्या आहेत. उंचावर लावलेल्या ढालीसारख्या फलकांवर कॅलीग्राफीत अल्ला महंमद हुसेन हसन इ ची नावे. उंचावरून खाली सोडलेली हात लागेल असे वाटणारी अतिप्रचंड झुंबरं. काय बघु काय नको!
मध्यभागी पूर्वी चर्चचा क्राॅस असे. तिथे आता मशिदीचा मिहराब आहे परंतू तिथे वर मदर मेरी आणि बालयेशुचे सुरेख मोझाइक टिकून आहे. बाजूला पाय-या आहेत ती मुल्लांच्या भाषणाची जागा. दोन्ही बाजूला ब्राँझचे प्रचंड कँडल स्टँड आहेत. समोर एका बाजूला मुअज्जीनची जागा आहे. इथेच एक संगमरवरी सुंदर खोली खास सुलतानाच्या प्रार्थनेसाठी. मागे सुरेख सोनेरी जाळीकाम असणारे ग्रंथालय आहे. डावीकडे पुढे निळ्या इझ्निक टाइल्स असणारा विभाग आहे. इथे सुलतानाला राज्याभिषेक होत असे. कोपर्यात दोन प्रचंड मोठे संगमरवरी रांजण आहेत. यांचा उपयोग रमजानच्या दिवसात सरबत वाटायला करत. सर्व खांबाच्या टोकाशी असणाऱ्या कोरीव कामात त्या काळच्या राजांचे शिक्के आहेत. पलीकडच्या बाजूला एक खांब आहे. त्यात जो बघावे तो बोट घालत होता. त्यावर पितळ्याचा पत्रा लावलेला आहे. त्याला मध्ये भोक आहे. मनात इच्छा धरुन यात बोट घातले की ती पूर्ण होते म्हणून हा विशिंग काॅलम! तिथे अर्थातच इच्छाधारी लोकांनी गर्दी केलीच होती. माझी इस्तंबूल बघायची इच्छा बोट न घालताच पुरी झाल्याने मी खांबाला लांबूनच सलाम केला :)

बाहेर येताच बाजूच्या जिन्याने वर जाता येते. इथे पाय-या नाहीत तर सिमेंटी चढ आहे. त्यावर दगडगोटे घालुन खडबडीत केला आहे. आपण तो वर चढून येतो सम्राज्ञीच्या कक्षात. हिरव्या संगरमरवराने ही जागा उठून दिसते. इथून राणी सरकार धार्मिक कार्यक्रम बघत असत. तिचे बसण्याचे संगरमवरी आसन समोरच आहे. इथून खाली बघताना विहिरीत डोकावून बघितल्यासारखे वाटते. आजुबाजुला असणारी मोझाइक वरुन स्पष्ट दिसतात. माझ्याकडे इथल्या मोझाइकमध्ये काय बघायचे याच्या नोट्स आणि गुगलबाबा होता. त्याचे बोट पकडून इथून पुढचे पहायचे कारण ज्या मोझाइक्ससाठी अय्या सोफिया पहायचे ती इथेच आहेत.

सर्वप्रथम लागते ते येशील,मेरी आणि जाॅन द बॅप्टिस्टचे मोझाइक. त्यांच्या चेहर्यावरचे गंभीर भाव ,त्यांचे कपडे सर्वच त्या मोझाइकमधून झळकते आहे. रेनेसान्सला प्रेरणादायी ठरलेले हेच ते मोझाइक. ख्रिस्ताचे इतके मानवी चित्रण त्याआधी केले जात नसावे.

याच्या मागे इंफर्नो फेम दांदोलो दोजची कबर आहे. इंफर्नो वाचलेल्यांना कळेलच तिचा उल्लेख मुद्दाम का केलाय!

उजवीकडे कोपर्यात दोन अतिशय सुंदर मोझाइक आहेत. पहिल्या चित्रात येशू मेरीबरोबर तत्कालीन सम्राट आणि त्याची राणी आयरिनी आहे. ते देवधर्म करताना दाखवले आहेत. राणीच्या चेहर्यावरच्या सुरकुत्या, तिचा गुलाबी गोरा रंग अगदी हुबेहूब त्या बारीक सोनेरी तुकड्यामध्ये साकारले आहे. कोपर्यात या राजाचा अकाली वारलेला मुलगा दाखवला आहे. बाजूला उभे राहून हे चित्र दिसते. तो अगदी आजारलेला दिसतोच. तो मृत असल्याने त्याला देवाजवळ जागा मिळावी म्हणून त्याचे चित्र इथे बनवले गेले आहे.

पुढचे मोझाइक आहे सम्राट मोनोमाकोस आणि त्याची राणी झोइ हिचे. तेदेखील देवाला मोहरांची थैली अर्पण करत अाहेत. या चित्रातली मजा म्हणजे झोई नवरे मर्जीनुसार बदलत असे त्याप्रमाणे चित्रातले नवर्याचे डोके बदले धड कायम राही! हा तिसरा नवरा चित्रात दिसतो कारण त्याला मारण्याआधी झोईच एकदाची स्वर्गात पोहोचली! !

इकडे कठड्यावर एक गंमत बघायला मिळते. हजार वर्षापूर्वीची ग्राफिटी! व्हायकिंग आक्रमणाच्या काळात सुरक्षारक्षक असणाऱ्या कोणीतरी तिथे आपले नाव संगमरवरात कोरून ठेवलंय ज्याचा अर्थ Halvadan was here !ते आता जपलं जातंय. अजय म्हणायला लागला त्यालाही प्रेरणा मिळाली मग कोरायला. हजार वर्षांनी ते लोक कौतुकाने बघतील तरी! आमचे कोणाला कौतुकच नाही ,त्याने हजार वर्षापूर्वी केलेले चालतेय :-/

इकडून समोरचे दर कोपर्यावर केलेले देवदुताचे मोझाइक स्पष्ट दिसते. मधल्या घुमटाभोवती ही पंखधारी देवदूतांची मोझाइक आहेत. आता त्यातल्या एकाचा चेहरा स्पष्ट करण्यात पुरातत्त्व खात्याला यश आले आहे.

पलीकडच्या बाजूस इथले संग्रहालय आहे. उतरताना समोर एक भलेमोठे मोझाइक लागते. त्याच्यासमोर आरसा ठेवलेला आहे. यात सम्राट जस्टिनिअन आणि काॅन्स्टंटिन हे चर्च येशूला अर्पण करताना दाखवले आहेत.

इथल्या भिंती प्रचंड जाड असल्याने जिन्याच्या बाजूचा उपयोग थडगे म्हणूनही केलेला दिसतो. देवाच्या सान्निध्यात मृत्यूनंतर राहण्यासाठी इथे अात मृतदेह पुरले जात. त्यातली दोन ठिकाणं उघडून ठेवलेली आहेत.

असे सगळे बघत बघत आपण खालच्या ओव-यामध्ये येतो. तरी काहीनाकाही दिसत राहतेच. बाप्तिस्मा देण्याची संगमरवरी पात्रं, सुलतानांच्या कबरींचा मिमार सिनानने बांधलेला कक्ष मागे आहे तरी बघावाच. आॅटोमन वास्तुकलेचा कळसाध्याय गाठलेल्या काळातल्या या देखण्या वास्तू. आतले इझ्निक टाईल्सचे काम,कॅलीग्राफीतल्या टाइल्स, सोनेरी घुमट अतिशय बघण्यासारखं आहे.

याच ओवरीत आतातूर्क पाशाने या मशिदीला निधर्मी म्युझियम केल्याचा जाहीरनामा, सुलतानाचा मोझाइकमधला शिक्का हे मांडून ठेवलेले आहे. इतरही अनेक वस्तू दिसत राहतात. इथे एक अय्या सोफियावरची फिल्म बघायला मिळते. ती बघून मग फिरल्यास आपण काय बघतोय उमजायला मदत होते.

सगळे बघता बघता तीन तास कधी उडून गेले कळलेसुध्दा नाही. आता पोटात कावळ्यांना पिल्लं झाली होती. जवळच्या हान रेस्टॉरंटकडे परत पावलं वळलीच. आज पालक गोझ्लेमे, आॅटोमन स्टाईल बेक्ड पोटॅटो आणि आयरन मागवलं. बेक्ड पोटॅटो होते चविष्ट पण फारच तेलात ते क्रिस्पी होत ठेवले होते. पोट तुडुंब भरल्यावर निवांत चालत समोरच्या ब्लु माॅस्कमध्ये गेलो.

ब्लु माॅस्क ही वापरातील मशीद आहे. त्यामुळे आपले डोके रूमालाने झाकून जावे लागते. ही मशीद पहिल्या अहमेत सुलतानाने बांधली. तिला लहान मोठया घुमटांनी डौलदार आकार मिळालाय. मक्केपेक्षा एक कमी असे सहा टोकदार मिनार तिची शोभा वाढवतात. गुलाबी केशरी अय्या सोफिया आणि ही मशीद समोरासमोर आहेत. दोन देखण्या वास्तू एकमेकींकडे बघत शतकानुशतकं उभ्या आहेत. मधल्या बागेत रोक्साना सुलतानाने बांधलेले सुंदर कारंजे आहे.

ब्लु माॅस्कमध्ये प्रवेश करताच दिसते ते मधले प्रचंड झुंबर. आणि सर्व बाजूंनी विविध नक्षीच्या निळ्या इझ्निक टाईल्स. त्या निळाईचा अजब करिश्मा त्या वास्तूमध्ये आहे. डोळ्यांना सुखद. शांतवणारा. मशिदीबाहेरच अरास्ता बाजारकडे जाणारा रस्ता आहे. असा बाजार, हमाम, किचन, कारंजे,मदरसा मिळून मशिदीचे परिपूर्ण संकूल बनते. त्यामुळे हा बाजारही पूर्वापारचाच. तिथे अनेक दुकानं आहेत. इथे मुख्यतः पेंटिंग्ज विकत घ्यायची असतील तर जरुर चक्कर मारावी.

ब्लु माॅस्कचा मागचा दरवाजा उघडतो हिप्पोड्रोममध्ये. हे इस्तंबूलचे ग्रीक अवशेष . खरेतर हा पूर्ण भागच त्याकाळी हिप्पोड्रोम म्हणजे रथांच्या शर्यतीचे मैदान होते. बिझेन्तिन साम्राज्य ग्रीकांचे. त्यामुळे ब्लु माॅस्कच्या जागी त्यांचा राजवाडा होता. आणि मनोरंजनासाठी हिपोड्रोम. इथेच व्हेनिसच्या सेंट मार्क्स चर्चवर लावलेला प्रसिद्ध क्वाड्रिगा म्हणजे चार घोड्यांचे ब्राॅन्झ शिल्प होते. रोमनांनी टाकलेल्या धाडीत ते इटलीला नेले गेले.

सध्या हिपोड्रोममध्ये ओबेलिस्क म्हणजे दगडाचे स्तंभ थोड्या अंतरावर दिसतात. त्यातली एक इजिप्शियन ओबेलिस्क आहे. ही सम्राट थिओडोसिअसने इजिप्तहून पळवली! तिसऱ्या तुतमोसिस फेरोचा विजय साजरा करण्यासाठी ही ओबेलिस्क कैरोजवळ उभी केली होती. ती पळवून आणुन परत तिच्याखाली आपली विजयगाथा रचून ते शिल्प सम्राटाने इथे उभारले.

या ओबेलिस्कपुढे एक पिळापिळाचा लोखंडी खांब आहे. तो तोडलेला स्पष्ट दिसतो. त्याच्यावर पूर्वी सोनेरी नाग होते. हा खांब ग्रीसमधील देल्फीच्या अपोलोच्या देवळातला. सम्राट काॅन्स्टंटिनने इस्तंबूलचे न्यू रोमा म्हणजे नवीन रोम करण्याच्या नादात काहीही उचलून इथे आणले त्यात हा खांब होता. मूळचा सुंदर आता भग्न.

याच्यापुढे अजून एक ओबडधोबड दिसणारी ओबेलिस्क आहे. ती सम्राट काॅन्स्टंटाइन सहाव्याने घडवलेली. तिच्यावरचे मौल्यवान आवरण क्रुसेडर्सने पळवल्यावर आतला ओबडधोबड भाग उघडा आहे.

याच्या टोकाला जर्मन कारंजे आहे. ते आॅटोमन शैलीतले कारंजे जर्मनीच्या कैसर विल्यमकडून भेट मिळालेले आहे.

हे सगळे बघता बघता संध्याकाळ कधी झाली कळालेच नाही. तरी बघायची हौस न फिटल्यासारखे आम्ही ट्राम पकडून बेयाझितला उतरलो. इथेच बाहेर प्रसिद्ध ग्रँड बाजार आहे. सात वाजल्याने तो बंद झालेला मिळाला. मग परत आलो. आज हाॅटेलात व्हिलेज आॅमलेट म्हणजे आॅमलेट ,पाव आणि भरपूर सॅलड सोबत येते. पिलाव म्हणजे भात आणि दही मागवून छान जेवलो.

उद्याचा दिवस आजपेक्षाही धावपळीचा असणार होता. रोज येता जाता दिसणाऱ्या बाॅस्फरस खाडीत क्रुज उद्या घ्यायची होती. गलाटा टाॅवर खुणावत होताच. तेच सगळे डोक्यात घोळवत दमून कधी झोपलो कळलेच नाही.

आज सकाळी लवकर उठून ब्रेकफास्टला हजर झालो कारण आजच्या दिवशी अनेक गोष्टी बघायचे साधायचे होते. तक्सिम सुट्समध्ये छानपैकी आॅम्लेट ,सब्जेली पिडे आणि तुर्की चाय पिऊन मोर्चा वळवला तक्सिम स्क्वेअर स्टेशनकडे. आजचे पहिले ठिकाण होते सुलेमानिये मशीद. आज नेहमीसारखी फ्युनिक्युलर न घेता मेट्रोने प्रवास करायचा होता. नेहमीचेच इस्तंबूलकार्ट तिथेच रिचार्ज करुन घेतले. आणि डावीकडे येनीकापीच्या M2 मेट्रोकडे दाखवणारा बाण बघत प्लॅटफॉर्मवर पोहोचलो. अगदी वेळेत फारशी गर्दी नसणारी मेट्रो आली. आम्ही Vezneciller स्टेशनवर उतरलो. प्रत्येक स्टेशनजवळ कोणते बघण्याचे ठिकाण आहे हे देखील बोर्डवर लिहिलेले असते. त्यामुळे चुकीच्या स्टेशनवर वगैरे आपण जात नाही! उतरून मग बरेच मजले चालून आपण स्टेशनबाहेर येतो. बाहेर आल्यावर नेमके कुठे जावे कळत नाही कारण मशिद समोर दिसत नसते. बाहेरच असणाऱ्या टपरीवर विचारल्यावर त्याने मागे बोट दाखवले! त्यावरून कसे कळावे? मग गुगलबाबाला विचारले. त्याने बरोब्बर सांगितले स्टेशनकडे पाठ केली तर उजव्या हाताला वळून समोर दिसणारा रस्ता वर चढत जायचे. याच रस्त्यावर युनिव्हर्सिटी देखील आहे. त्याची आॅफिसेस उजव्या हाताला ठेवुन चालत रहायचे. रस्त्यात मधेच सुंदर आॅटोमनकालिन इमारती दिसतात. सुरेख गार हवा, युनिव्हर्सिटीकडे जाणाऱ्या ,आपल्यातच दंग असणाऱ्या अप्सरांसारख्या मुली ( खरंच तुर्की मुली अप्रतिम देखण्या आहेत. उंच, सोनेरी केस, आशियायुरोपचं काँबिनेशन असणारा गोरा रंग,गुलाबी गाल आणि कमनीय! अजयला काय पाहू काय नको झालेले हे पहिलेच ठिकाण
अशा सुंदर वातावरणात चालत म्हणण्यापेक्षा चढत अलगद मशिदीसमोर येऊन उभे ठाकलो. मागून ही मशीद तेवढी आकर्षक दिसत नाही. तिचे देखणेपण आवार ओलांडून पुढे आले की सामोरे येते.

इस्तंबूलच्या टेकडीवर समुद्राच्या काठावर ही मशीद प्रसिद्ध सुलतान सुलेमान द मॅग्निफिसंटने बांधलेली. मिमार सिनान या जगप्रसिद्ध वास्तूतज्ञाच्या देखरेखीखाली बांधलेली ही देखणी मशीद. तिचा कर्ता त्यावेळचा महापराक्रमी, कुबेराची संपत्ती असणारा सुलेमान. त्यामुळे नुसती मशीद न बांधता हे संकूल बांधले गेले. मदरसा,अन्नछत्र,हाॅस्पिटल असे सर्व काही या आवारात आहे. इथले वैशिष्ट्य म्हणजे इथे सुलतानाच्या वंशजांच्या अनेक कबरी आहेत. काही अगदी छोट्या तर काही भल्यामोठ्या. स्वतः सुलेमान आणि त्याची लाडकी राणी हासेकी हुर्रेम सुलतान उर्फ रोक्साना इथेच कबरीत विसावलेले आहेत. तसेच नंतरच्या काही सुलतानांच्या कबरी इथे आहेत. थडगी आणि त्यावर हिरवी झोपडीसारखी वेष्टनं. सुलतान आहे तिथे त्यावर पागोटे ठेवलेले दिसते. स्त्रियांच्या कबरीवर फळाफुलांची नक्षी दिसते ती अर्थातच वंश वाढवणारी स्त्री याचे प्रतिक.

समोर बाॅस्फरस खाडीचा देखणा देखावा डोळ्याचे पारणे फेडतो. मशिदीची रचनाही अतिशय सुबक आहे. सलग लहान मोठे घुमट आणि कोपऱ्यात जाळीदार मिनार. आत प्रवेश करताना मध्ये मोठा चौक लागतो. मशिदीच्या अंतर्भागात नेहमीप्रमाणे मिमार सिनानने आॅटोमन वास्तूकलेला पणाला लावलेले आहे. सुंदर घुमट,प्रचंड झुंबरं ,प्रकाश परावर्तित करणाऱ्या काचेच्या रंगीत खिडक्या .सर्वच अतिशय देखणे.

बाहेरच्या दालनात रोक्सानाची चांदीने मढवलेली कबर आहे. सुलतानाकडे बटीक म्हणून आलेल्या या स्त्रीने सुलतानाला मुठीत ठेवून त्याच्यासोबत राजकारण केले. तिचे परदेशी राजांशी कामासंदर्भात पत्रव्यवहार असत. आपल्या मुलाला सुलतान बनवण्यासाठी अनेक लटपटी करुन खून पचवून तिने सम्राज्ञी म्हणून आणि वालिदे सुलतान म्हणजेच तिचा मुलगा सुलतान झाल्यावर सर्व राज्यकारभार हातात घेऊन तिचा काळ गाजवला. अय्या सोफियासमोर तिने बांधलेला सुरेख हमामखाना आहे. आयुष्याच्या शेवटी दानधर्म करुन जग गाजवून ही इकडे कबरीत विसावली आहे. तिच्या कबरीबाहेर मला घसरुन पाडून तिने माझ्याकडून साष्टांग नमस्कार घालून घेतलाच!

मशिदीच्या बाहेर येताच समोर खाण्याचे स्टाॅल दिसतात. इथे जायला अजिबात चुकवायचे नाही. कारण इथला कुरुफाल्सुये नावाचा पदार्थ अतिशय प्रसिद्ध आहे. आपल्या राजमा चावल सारखाच पदार्थ. इथे कुरुपिलाव म्हणून खातात. पोटभरीचा आणि चविष्ट. नुसतं मागवलं तर सोबत पाव येतो. पिलाव सांगितले तर भातासोबत. खाऊन बघाच!

मशीद बघून निघाल्यानंतर आजचा मोठा कार्यक्रम होता बाॅस्फरस क्रुजचा. ट्रिप अॅडव्हायजरवर मिळालेल्या मोलाच्या सल्ल्यामुळे आम्ही हाॅप आॅन हाॅप आॅफ टूर निवडली होती. त्यामुळे नेहमीच्या नुसते बाॅस्फरसमधून फिरवून आणणाऱ्या टूर्सपेक्षा बाॅस्फरसकाठच्या बागा,महाल असे सर्व निवांत बघता येते. ही टूर निघते काबातासच्या फेरीवरुन. यासाठी आम्ही मेट्रोने तक्सिमला येऊन फ्युनिक्युलरने काबातासला आलो. समोरच पेट्रोल पंपाच्या मागे जेट्टी आहे. तिथे या क्रुजची तिकिटं मिळतात. आम्ही अकराची क्रुज घेतली. तिकिटासोबत नकाशा पण मिळाला. कोणत्याही स्टाॅपवर उतरून नंतर मागून येणारी पुढच्या क्रुजवर आपण त्याच तिकिटात चढु शकतो. ही अतिशय छान सोय आहे. पण याची माहिती कोणीच देत नाही. ट्रिप अॅडव्हायजरवर मी या सहलीबद्दल माहिती विचारली असता एकीने या क्रुजची लिंक दिली होती.

अगदी ठरल्या वेळेला क्रुजने काठ सोडला. पहिले ठिकाण लगेचच लागते. दोल्माबाचे पॅलेस. तोपकापी राजवाडा जुनाट झाल्यावर हा पॅलेस बांधला गेला. बाॅस्फरसकाठी असणारा हा पॅलेस म्युझियम तिकिटात येत नाही. आतून नेहमीसारखाच पॅलेस आहे. फार विशेष नाही. म्हणून त्याचे वेगळे तिकिट काढून बघायला गेलो नाही. बाहेरून मात्र लांबलचक पसरलेला शुभ्र पॅलेस अगदी सुंदर दिसत होता. समुद्राच्या निळाईच्या काठावर अगदी उठून दिसत होता. एका स्टाॅपनंतर एमिग्रान येते. इथली बाग अतिशय प्रसिद्ध आहे. इथे यावे ते ट्युलिपच्या हंगामात. हाॅलंडला ट्युलिप आले ते तुर्कस्तानमधूनच. ट्युलिप तुर्कांचे राष्ट्रफूल अाहे. हे एमिग्रान पार्क या फुलांसाठी प्रसिद्ध आहे. वरवर चढत जात बाग फिरत होतो. हनिमूनर्ससाठी अनेक ठिकाणी पुष्परचना, बदामाच्या आकारचे खांब मध्येमध्ये लागतात. आम्ही पण बदामात उभे राहून फोटो काढलेच! खोटे कशाला बोला लग्नाला वीस वर्ष झाली आहेत म्हणून काय झालं अजून बदामात उभे राहून फोटो काढावेसे वाटताहेत तरी! !आजुबाजुला अनेक प्रिवेडिंग शुट सुरु होती. पांढऱ्या वेडिंग गाऊनमधल्या नवरीला पकडून पोझेस देणे सुरु होते. तो व्याप बघता लग्नाला वीस वर्ष होऊन गेलेली आहेत याचे फारच बरे वाटले

एका तळ्याकाठी निवांत बसलो. आणि तासाभरात समुद्राच्या कडेकडेने असणाऱ्या सुंदर रस्त्यावरुन चालत जेट्टीवर आलो. लगेच ठरल्या वेळेत पुढची क्रुज हजर!

आता दमलोय म्हणत पुढ्यात आलेला ज्युसचा ग्लास रिकामा केला. सोबतच्या नकाशाकडे नजर टाकली तर लगेचच पुढचा स्टाॅप होता सुरेख कुकुक्सु पॅलेस. ट्रिप अॅडव्हायजरवरच्या सल्ला देणारीने हा जरुर बघा सांगितले होते. त्यामुळे उत्सुकतेने लगेचच उतरलो. थोडेसे बाहेर चालत जाताच पॅलेसचे गेट लागते. मध्यभागी विस्तीर्ण गॅलरी आणि दोन्ही बाजूने वळून वर जाणारे ऐटदार संगमरवरी जिने या पॅलेसची शोभा वाढवतात. त्याच्या तिकिटात पॅलेसची गायडेड टूर असते. आत शिरताच आपल्या शुजवर प्लास्टिकचे आवरण चढवावे लागते. हा पॅलेस फ्रेंच पद्धतीने सजवलेला आहे. आत जुने खानदानी फर्निचर आणि सोनेरी काम असणारी सिलिंग, तुर्की गालिचे महालाची शोभा वाढवतात. हा पॅलेस महत्त्वाच्या पाहुण्यांसोबत मीटिंगसाठी केमाल पाशा वापरत असे.

महाल बघून जेट्टीपाशी येताच पुढची क्रुज हजरच होती. तिच्यावर मात्र आरामात बसून मस्त गरम चिज सँडविच आणि काॅफी पित सामोरा येणारा सुंदर नजारा बघत बसलो. बाजूने रुमेली फोर्ट म्हणजे इथला किल्ला लागतो. तिथे स्टाॅप नाही. पण बाहेरून छान बघता येतो. नंतर बेयेलेरबेयी पॅलेस दिसतो. अनेक देखण्या इमारती दिसत राहतात. परतताना आशिया आणि युरोपला जोडणारा पूल समोर येतो. त्याच्या बाजूला असणारी काॅर्ताकाॅयची मशीद आणि हा पूल तर तुर्की स्टँपवर जाऊन बसलेत. समुद्रावरून देखणे सिगल उडत असतात. निळाशार स्वच्छ समुद्र, हा फक्त दोन खांबांवर असणारा सुरेख नाजूकसा दिसणारा ब्रिज आणि आजूबाजूचा एशियन साइडचा भपकेभाज खानदानी परिसर सगळेच बघत राहण्यासारखे.

फेरी संपवून आलो तेव्हा चारच वाजले होते. आम्हाला सूर्यास्त बघायला गलाटा टाॅवरला जायचे होते. मग मधल्या वेळात आर्किआॅलाॅजी म्युझियमला जायचे ठरवले. काबातासहून ट्रामने सुलतानअहमेत स्थानक गाठले. तोपकापी पॅलेस बंद असल्याने आतला रस्ता बंद होता. तिथल्या गार्डने बाजूच्या रस्त्याने जायला सांगितले आणि आमच्या ध्यानीमनी नसताना एका सुंदर रस्त्याने जायचा योग आला. हा रस्ता आॅटोमन काळातील पण आता जीर्णोद्धार केलेल्या सुंदर सुबक घरांच्या बाजूने जातो. म्युझियम तर राजवाड्याचाच भाग असलेला एक मोठा महाल आहे. हे म्युझियम म्युझियम पासमध्ये येत असल्याने वेगळे तिकिट नाही. प्रचंड मोठे असल्याने इथे नेमके काय बघायचेय मी लिहूनच आणले होते. त्यामुळे प्रथम इथल्या जगप्रसिद्ध शवपेट्यांच्या कक्षात आधी गेलो. इथे सिरियातल्या साइदा गावात उत्खननात मिळालेल्या या शवपेट्या आहेत. इथली अलेक्झांडरचे चित्रण असणारी भलीमोठी शवपेटी प्रसिद्ध आहे. यावर अलेक्झांडर आणि सोबत्यांचे लढाईचे दृश्य अप्रतिम कोरलेले आहे. दहा फूट लांब पाच फूट रुंद अशा भल्यामोठ्या आकारात कोरलेले हे अप्रतिम काम चुकवू नये असेच.

इथे इतरही अनेक सुंदर शवपेट्या (विचित्र वाटतं खरं सुंदर म्हणायला! ) आहेत. त्यावरून त्या काळातल्या लोकांच्या समाजजीवनाचा नेमका अंदाज येतो.

पुढच्या दालनामध्ये रोमनकालिन सुंदर पुतळे अाहेत. अक्षरशः असंख्य गोष्टी ठेवलेल्या अाहेत. काय बघु काय नको असे होते. पायाचे तुकडे पडायला आल्यावर निघालो आणि ट्रामने शिशाने स्टेशनला उतरलो. वर चढत जाताच गलाटा टाॅवर डोकावू लागतोच.

हा टाॅवर उंचावरुन नगराचे निरीक्षण करण्यासाठी चौदाव्या शतकात बांधला गेला. यावरून इस्तंबूल शहराचे सर्व कोनातून दर्शन होते. इथून दिसणारा सूर्यास्त अतिशय प्रेक्षणीय असल्याने अर्थातच तिकिटाला भलीमोठी रांग होती. आम्ही टाॅवरच्या वरच्या मजल्याचे तसंच तिथल्या ३ डी शोचे पण तिकिट काढले. वर कसेबसे उभे राहायला जागा होती इतकी गर्दी. तीन दिवस फिरल्यामुळे वरुन दिसणाऱ्या वास्तू ओळखता येत होत्या. प्रसिद्ध गोल्ड हाॅर्न, त्याकाठचा तोपकापी राजवाडा, अया सोफिया,सुलेमानिये मशीद सर्वकाही खेळण्यात मांडून ठेवल्यासारखे दिसत होते.

बघता बघता सूर्य अस्ताला गेला. अद्भूत केशरी प्रकाशात इस्तंबूल अजूनच रहस्यमय दिसायला लागले. ते गारूड तसेच मनावर ठेवून परतलो..उद्याचा दिवस इथला अखेरचा ....