इंटरलाकेन नंतरचा दिवस ना पाउस ना उन असा होता. त्यामुळे फार लांबवरचा प्रवास नको असा विचार करून पहिल्या स्थानाकडे निघालो. हे होते, ट्रुमेलबाख फॉल्स (Trummelbach Falls). लाउटरब्रुनेन व्हॅली ही एकूण ७२ धबधब्यांची व्हॅली म्हणून ओळखली जाते. याच भागातील आल्प्स मधील आयगर, युंगफ़्राउ आणि म्योंश या शिखरांमधून वाहत येणारे पाणी वेगवेगळ्या टप्प्यात, मोठमोठ्या खडकांवर आदळत आपला मार्ग काढत पुढे नदीच्या पात्रात बदलते, साधारण २०००० लिटर पाणी दर सेकंदाला खाली कोसळते त्याचे कोसळण्याचे १० टप्पे म्हणजे हे १० धबधबे. आणि हे सगळे जवळून बघता यावे म्हणून काही बोगदे, पायऱ्या, रस्ते याद्वारे १९१३ सालापासून केलेली सोय ही स्विस पर्यटनाची कृपा. हिमनदीतून तयार झालेले हे जगातील एकमेव धबधबेआहेत जे पर्यटकांसाठी खुले आहेत. आम्ही राहत असलेल्या गावातून इथे यायला केवळ अर्धा तास लागला. फार गर्दीची अशी वेळ नसल्याने मोजकेच पर्यटक दिसत होते.

काही अंतरापर्यंत जाण्यासाठी एक लिफ्ट आहे अन्यथा पायर्यांनी किंवा पादचारी रस्त्याने वर चढत जाता येतं. जाताना लिफ्टने जाऊन मग पायी खाली उतरू असे ठरवून आम्ही लिफ्ट साठी थांबलो. पाच मिनिटातच लिफ्टने पाचव्या धबधब्याजवळ उतरवले आणि पाण्याच्या कोसळण्याचा महाप्रचंड आवाज येऊ लागला. पुढे पायर्यांनी आणि अंधार्या पायवाटांवरुन चालत आधी दहाव्या टप्प्यावर गेलो आणि मग प्रत्येक ठिकाणी थांबत फोटो काढत उतरायला सुरुवात केली. पाण्याचा आवाज छोट्याच्या अरुंद जागेतून पडताना अजूनच घुमत होता आणि वर पहिले तर कपारीतून आकाश दिसत होते. रंगीबेरंगी दिव्यांच्या माध्यमातून सोडलेले प्रकाशझोत या सौंदर्यात अजूनच भर घालत होते.

तासभर इथे थांबून पुढे निघालो ते आरेनश्लुष्ट (Aareschlucht) या एका घळीच्या (गॉर्ज) भेटीला. आरं ही उपनदी एकूण २९५ किमीचा प्रवास करते. या उपनदीचा सगळा प्रवास हा स्वित्झर्लंड मधूनच होतो. पुढे ही हाय ऱ्हाईन (High Rhein) म्हणजेच ऱ्हाईन नदी आणि लेक कॉन्स्टान्सच्या परिसरात जाउन ऱ्हाईन नदीत एकरूप होते. या प्रवासात पर्वतातील मोठ्या खडकांमधून वाहत असताना १.४ किमी लांब आणि २०० मीटर रुंद अशी एक घळ तयार झालेली आहे. इथे जाण्यासाठी सुद्धा बोगदे आणि पादचारी मार्ग बांधला आहे जेथून सहजपणे ही गॉर्ज बघता येते. दुपार होऊन गेली होती त्यामुळे पहिले जेवण केले. आणि मग या गुहा, बोगदे यातल्या रस्त्याने पुढे निघालो.

एक वेगळाच अनुभव घेऊन मग जवळच असलेले राइशेनबाख फॉल्स (Reischenbach falls) कडे प्रयाण केले. शेरलॉक होम्स ने अजरामर केलेले हे ठिकाण. इथेही एक ट्रेन होती ज्याने वर जायचे होते.

विशेष अगदी खास जाऊन बघण्यासारखे असे काही हे ठिकाण वाटले नाही. तेवढे चालायचेच. दिवसभराचे कार्यक्रम संपले होते त्यामुळे हॉटेलवर परतलो.

पुढचा दिवस आलेच आणि परिसरात अविस्मरणीय ठरला आणि फिरतीचा शेवटचा दिवस उजाडला.
दुसऱ्या दिवशी परत जायचे होते. त्यामुळे एकीकडे सहल संपली अशा तर एकीकडे घरी परतायची ओढ अशा मिश्र भावना होत्या. या दिवसाचा भरगच्च असा कार्यक्रम नव्हता. त्यामुळे आरामात आवरून निघालो. पहिले स्थान होते ग्रिंडेलवाल्ड (Grindelwald). या भागातले असेच एक प्रसिद्ध गाव. निघताना पार्किंगच्या अनेक जागा बघून ठेवल्या होत्या. पण एकाही ठिकाणी जागा मिळाली नाही इतकी गर्दी होती. तीन चार वेळा प्रयत्न करूनही शेवटी ग्रुंड (Grund) हे खालच्या डोंगरावर असलेले हे गाव गाठले आणि तिथे गाडी लावली. इथून पुढे मग ट्रेनने ग्रिंडेलवाल्डला आलो. या गावात फिरताना असे दिसले की इतर ठिकाणांच्या तुलनेत खूप जास्त व्यापारीकरण झाले आहे. सगळीकडे हॉटेल्स आणि सुवेनिअर शॉप्स.

आमच्या डोक्यात असलेले ठिकाण होते बोर्ट (Bort) ज्यासाठी ग्रिंडेलवाल्डहून गोंडोला (Gondola) ने वर जायचे होते. इथूनच अजून वर गेलो असतो तर बचाल्पझे (Bachalpsee) एक पर्वतातला तलाव आहे जो खूप प्रसिद्ध आहे. मात्र त्यासाठी अजून वर जाउन नंतर दीड ते दोन तासांचा ट्रेक करावा लागतो. शिवाय उन्हाळ्याचा शेवट असल्याने तिथे पाणी कितपत असेल याचाही अंदाज नव्हता. आणि हातातला वेळ आणि आलेचच्या भेटीनंतर प्रवासाने आलेला थकवा यामुळे हा बेत आम्ही रद्द केला.

तिकीट काढून वर बोर्ट ला पोहोचलो आणि कडकडून भूक लागली होती म्हणून जवळच असलेल्या रेस्टॉरंटमध्ये जाउन पहिले एक टेबल धरले. मागच्या आठ दिवसातले सगळ्यात चविष्ट आणि उत्तम जेवण इथे मिळाले. सूर्य डोक्यावर तळपत होता. आजूबाजूची हिरवळ, गायी, घरे, फुले हे सगळे आता शेवटचा दिवस असल्याने मनभरून बघत या स्वादिष्ट जेवणाचा आस्वाद घेतला आणि तृप्त होऊन बाहेर पडलो.

खाली उतरताना इथे खास मिळणाऱ्या स्कूटर बाइक (Trottibike) भाड्याने घेऊन उतरायचे असे आमचे ठरले होते. त्याप्रमाणे सायकली आणि हेल्मेट घेऊन निघालो.

साधारण ४० मिनिटे लागतात असे सांगितले होते पण वेळ असल्याने दिसणाऱ्या प्रत्येक दृश्याला साठवत आम्ही दीड दोन तासात खाली उतरलो. या बाइक्सवर उभे राहायचे आणि ब्रेकच्या मदतीने उतरायचा वेग नियंत्रित करायचा. हे करताना खूप मजा येत होती. परत लहान होऊन केलेला हा बाईक प्रवास तसाच आनंद देणारा होता. दूरवर दिसणारी पर्वतशिखरे, उंचच उंच झाडी, आजूबाजूची हिरवळ, त्यावर चरणाऱ्या गायी, त्यांच्या घंटांचे आवाज, टुमदार कौलारू घरं, त्यांच्या खिडक्यातून आणि अंगणात डोलणारी फुलं हे बघत बघत, प्रत्येक ठिकाणी थांबून फोटो काढत खाली उतरलो.

खाली येउन सायकल परत दिली आणि घरी परतलो. सामान भरायला सुरुवात केली. संध्याकाळी पैसे घ्यायला आजी येणार होती. त्याप्रमाणे ती आली. थोड्या गप्पा झाल्या. तुम्ही परत या, तुम्हाला आवडले का आमचे हॉटेल, आमचा देश वगैरे बोलणे झाले. पैसे दिले. आम्ही उद्या सकाळी लवकरच निघू तर किली परत घ्यायला तुम्ही याल का असे विचारले असता ती म्हणाली, "नाही मी येणार नाही. तुम्ही किल्ल्या आत ठेवा आणि दार ओढून घ्या, बास." सगळे सामान व्यवस्थित आहे ना वगैरे बघायला ती येईल असे वाटले होते. पण हा आश्चर्याचा धक्का होता. निर्भयपणे असे घर दार ठेवण्याइतकी सुरक्षितता म्हणजेच या देशातील प्रामाणिक लोक आणि देशाच्या उत्तम कायदा आणि सुव्यवस्थेची साक्ष आहे असे म्हणता येईल का?

अनेक वेळा दोन्ही बाजूनी धन्यवाद देऊन झाले आणि आजी परत गेली. आम्ही या गावाचे एक शेवटचे दर्शन घ्यायला म्हणून बाहेर पडणार तर आजी परत आली. हातात एक मोट्ठे चॉकलेट होते आणि "थांबा थांबा, मी हे आणलेय" तुमच्यासाठी म्हणत तिने ते आमच्या हातात दिले आणि प्रेमाने मिठी मारली. "मला तुम्ही खूप आवडलात म्हणून हे माझ्याकडून. मला माझ्या मुलीच्या घरात सगळे शोधल्यावर हेच मिळाले, प्रवासात खा आणि आमची आठवण ठेवा. परत याल तेव्हा आमच्याकडेच या" हे सगळे बोलताना तिला अगदी भरून आलं होतं. एखाद्या अविस्मरणीय सहलीचा शेवट इतक्या हृद्य घटनेने होतो तेव्हा अजुन् वेगळे असे काय हवे. :) भारावलेल्या अवस्थेतच सगळे गाव परत एकदा नजरेत साठवले आणि झोपी गेलो.

सकाळी लवकरच सगळे आवरून सामान गाडीत भरले आणि निघालो. येताना परतीच्या रस्त्यावरच होते म्हणून एका गावात थांबून थुन लेक वर चक्कर मारली.

इथे अधिकृत पणे स्विस सहल संपली होती. 'बिस बाल्ड' म्हणजेच 'पुन्हा लवकरच भेटूया' असा संदेश देणाऱ्या पाट्या वाचताना त्याला अनुमोदन देत परतीच्या रस्त्याला लागलो. गाडी पुन्हा जर्मनीत प्रवेश करून घराच्या रस्त्याला लागली. सहलीचा प्रत्येक क्षण परत परत आठवत घरी पोहोचलो तेव्हा अतीव समाधान होते. दीड महिन्याचे नियोजन सर्थाकी लागले होते. ऑस्ट्रीया आणि इटलीतुन सुरु होत पुढे स्वित्झर्लंड मधील सात दिवस आल्प्स सतत सोबतीला होता. आठ-नऊ दिवस हे आल्प्समधील डोंगर, नद्या, झरे, फुलं, घाट, तलाव, चीज या सगळ्यानी व्यापून टाकले होते. अजून कितीतरी ठिकाणं बघायची राहिली होती. पण जे पाहिले तो अनुभव अद्वितीय होता. काही ठिकाणांचे नेहमीप्रमांचे थोडे अंदाज चुकले तर काही अजूनही परत जाऊयात म्हणून नवीन यादीत टाकले.

युरोपातील हा देश पर्यटनासाठी इतरांच्या तुलनेत एवढा प्रसिद्ध कसा, जर्मनीच्या शेजारीच असलेल्या या देशात नेमके वेगळे काय असेल, स्विसमध्ये एकदा जायलाच हवे असे वाटण्यासारखे इथे नेमके काय आहे, असे अनेक प्रश्न जाताना मनात होते. या आठ दिवसात काय दिसले? या देशाला अप्रतिम निसर्ग सौंदर्य लाभले आहेच. पण ते जगासमोर आणण्यासाठी त्यानी पर्यटनावर घेतलेली मेहनत ही तेवढीच महत्वाची आहे. आणि या सगळ्याला उत्तम आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाची जोड. प्रत्येक गावात असलेले पर्यटक मदत केंद्र, डोंगरातून वाट काढत वर शिखरापर्यंत जाणाऱ्या ट्रेन्स, हिरवळ, उभारलेले रोप वे, इंग्रजीतून उपलब्ध असलेली मदत, हिवाळी खेळांच्या दृष्टीने पोषक वातावरण, हे सगळेच कौतुकास्पद आहे. महायुद्धाच्या काळात आसपासच्या इतर देशांपासून हा देश नेहमीच अलिप्त राहिला हा देखील यांना मिळालेला एक प्रमुख फायदा आहे. उपलब्ध साधन संपत्तेचा केलेला उत्तम उपयोग ठिकठीकाणी दिसून येतो. निसर्गाच्या सान्निध्यात रमणारे हे लोक त्यांच्या देशावर असलेले प्रेम तप्रत्येक ठिकाणी रोवलेल्या झेंड्यानी दाखवून देतातच पण त्यांच्या वागणुकीतून त्याची जाणीव जास्त दिसून येते. आम्ही जाण्यापूर्वी आमचा एक सहकर्मचारी म्हणाला होता, "They hate foreigners, but they love tourists". स्विस लोकांकडून जेवढे चांगले अनुभव देखील ऐकले होते तसेच काही रेसिझमचेही ऐकले होते. पण आमचा अनुभव मात्र खूपच चांगला होता. ज्यांच्या घरी राहिलो त्या आजीच्या बाबतीत तर नाहीच, पण इतर ठिकाणीही लोक हसून, आनंदाने मदत करताना दिसले. एकूण स्वित्झर्लंडमधील वास्तव्य प्रचंड आनंददायी होते. पुन्हा पुन्हा जावेसे वाटेल असा हा देश आहे. जगातील अनेक चित्रपटांमध्ये चित्रीकरणासाठी अव्वल, अनेक पुस्तकातून आलेले वर्णन, अगदी पूर्वीपासून अनेक जगप्रसिद्ध लोकांच्या वास्तव्याने मिळालेली प्रसिद्धी ते आताही कितीतरी सेलिब्रेटी लोकांनी राहण्यासाठी निवडलेले ठिकाण, अनेक लोकांचे पैसे जिथे जगापासून लपवून ठेवले गेले आहेत, स्वच्छतेसाठी असलेली वेगळी ओळख, चीज आणि आल्प्स मधील पर्वतशिखरे, हिरवळ आणि तळी, नद्या आणि झरे, घाट, रस्ते आणि बोगदे अशाच कित्येक रुपातला हा देश आणि या देशाच्या सौंदर्याचे बलस्थान असलेला आल्प्स हा प्रत्येक पर्यटकाला भुरळ घालतो आणि परत परत यावेसे वाटेल असा अनुभव देऊन जातो. :)
अनेक फोटोंमधुन आणि आता या लेखमालेमधून परत परत हे सगळे क्षण काही प्रमाणात अनुभवता यावेत म्हणून केलेला हा एक प्रयत्न होता. आल्प्सच्या वळणांवरची ही लेखमाला तुम्हाला कशी वाटली हे अवश्य सांगा.

समाप्त.

तळटीप:
१. तुम्ही सर्वांनी प्रत्येक भागावर प्रतिसाद देऊन प्रोत्साहित केले त्याबद्दल सगळ्यांचे मनःपूर्वक आभार. माझ्या लिखाणात आणि छायाचित्रणात नक्कीच त्रुटी आहेत याची जाणीव आहे. तुमच्या सूचनांचे स्वागत आहे.
२. संपूर्ण लेखमालेतील काही फोटो मी तर काही नवऱ्याने काढलेत. त्यामुळे फोटो सौजन्य - नवरा आणि अस्मादिक :)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
प्राजक्ती आणि अजूनही मैत्रिणींना युरोप, स्विस ट्रिप साठी काही प्रश्न होते त्या अनुषंगाने अजून काही माहिती इथे देते आहे - स्विस किंवा इटली, स्विस, ऑस्ट्रिया या मध्य युरोपातल्या ट्रिप्स बद्दल लिहायचं झालं तर आम्ही जर्मनीत राहात असल्याने सगळं तसं जवळ म्हणजे ४-६ तासांच्या अंतरावर आणि शिवाय त्यामुळेच प्रत्येक ट्रिप मध्ये निवांत एका जागी राहून कधी पायी, कधी कारने बर्‍याच आडवाटेच्या जागा शोधत असं फिरलो/तो.
पण युरोपात, त्यातही स्विस मध्ये पब्लिक ट्रान्स्पोर्ट उत्तम आहे. सगळी माहिती इंग्रजीमधून उपलब्ध आहे. इंटरलाकेन सारख्या मोठ्या रेल्वे स्टेशनवर तर ठिकठिकाणी त्यांचे मदतनीस उभे असतात. स्विस पास किंवा असाच कुठला पास असेल तर हवामानाचे अंदाज घेऊन रोज ठरवता येतं. शिवाय मध्ये कुठेही वाटलं तर थांबून पुढच्या ट्रेनने यायचं हे पर्यायही असतात. पण याबाबतीत माझी माहिती फर्स्ट हँड अनुभव नाही. खाली मुख्य काही वेबसाईट्सही देते आहे. त्यावर रेल्वेचे पासेस, ट्रेनची माहिती हे सगळं मिळेल. आता तर मोबाइलवर बरीच अ‍ॅप्सही आहेत त्यामुळे अगदी नवख्या माणसालाही बहुधा काही अडचण येत नाही.
दुरून येणार असाल तर बहुतेक वेळा मुख्य ठिकाणं बघण्यावर भर असतो, आणि ते स्वाभाविकही आहे. शिवाय प्रत्येकाची आवड, हातात असणारा वेळ, बजेट, आधी काय पाहिलंय, गाडी की पब्लिक ट्रान्सपोर्ट यावरही बर्‍याच गोष्टी अवलंबून आहेत.

युरोपात वेदर कधीही दगा देऊ शकतं. त्यामुळे रोज ते बघून ठरवणे हे जेव्हा शक्य आहे तेव्हा आम्ही करतो. पण त्यातही अगदी उत्तम हवामानाचे आणि एखादा दिवस काहीही नीट बघू शकलो नाही असे सगळे अनुभव आहेत. आणि बर्‍याच गोष्टी सापेक्ष असू शकतात. याविषयीचा एक किस्सा - आम्ही Chamonix ला गेलो होतो तेव्हाच आमचा एक मित्र आणि त्याचे आई बाबा केसरी सोबत युरोप ट्रिपला आले होते आणि आम्ही थोडा वेळ भेटलो. मित्र अमेरिकेत असतो आणि त्यानेही भरपूर स्नो बघितला होता, आम्हीही बघतोच इथे हिवाळ्यात. आणि तरीही ऐन मे महिन्यात तिथे स्नो पडत होता. आम्ही चौघं कुठे पुन्हा बर्फात जायचं म्हणून आत थांबलो होतो, आणि त्यांच्यासोबत आलेले बाकीचे सगळे जण त्या बर्फात जाऊन आनंदाने नाचत होते, त्यांच्याकडे बघूनच खूप छान वाटत होतं. :ड

खाण्यापिण्याबाबत रोज बाहेरचे खाणे आम्हाला त्रासदायक होते आणि ते बरंच महागही होतं, म्हणून जास्त दिवसांची ट्रिप असेल तर आम्ही सोबत नेतो. जवळच्या सुपरमार्केट काहीतरी आणुन मग सकाळी भरपेट नाश्ता करून बाहेर पडायचं, लंच बाहेर आणि डिनर घरी असं सहसा करतो.

ही लेखमालिका मुख्य स्विस बद्दल आहे म्हणून यात बाकी काही लिहीलं नाही. मी फक्तच स्विसबद्दल बोलते असं नका वाटून घेऊ, मला इतरही अनेक ठिकाणं खूप आवडली आहेत :winking:

माधुरीने itinerary विचारली होती. त्याबद्दलही इथे लिहून ठेवते म्हणजे एकाच ठिकाणी राहील.
या लेखमालिकेत बहुतेक ठिकाणी गावांची नावं इंग्रजीतून पण दिली आहेत. तर या आणि अजून एका ट्रिपची itinerary थोडक्यात लिहिते -
Interlaken, Lauterbrunnen, Berner Alps हे महत्वाचे रिजन्स. यात
सुरुवातीला आम्ही जरा वळसा घालून इटलीतून स्विस ला गेलो, ते पहिल्या भागात लिहिलंय त्याप्रमाणे खास स्टेलव्हीओ पास साठी. पुढचे दिवस इंटरलाकेन बेस धरून रोज हवामान बघून ठरवलं.
स्वित्झर्लंड ला पोचल्यावर पुढे -
दिवस १ - Birg, shilthorn ही शिखरं, ही jungfrau ची समोरची बाजू, जाताना रोप वे आणि येताना Gimmelwald, Mürren गावातून खाली पायी आलो, निवांत ते गाव बघता आलं
दिवस 4 - Kleine Scheidegg म्हणजेच Jungfrau च्या ट्रेन जिथून सुटतात, तिथून आम्ही ट्रेल केला, आम्ही Jungfrau ला गेलो नाही कारण त्या पद्धतीच्या ट्रेन मध्ये आधी जर्मनीत गेलो होतो, त्याऐवजी पुन्हा रोप वे ने जाऊन पायी खाली उतरलो. इथे महत्वाचं म्हणजे, Jungfrau या शिखरापर्यंत एक ट्रेन जाते, ही इतकी उंचावरची बोगद्यातून थेट शिखरापर्यंत चढत जाणारी म्हणून फेमस आहे. आणि मग वर गेल्यावर बर्फात खेळणे वगैरे आहेच.
दिवस 5 - फुरका पास आणि आलेच ग्लेशियर, हे एक फार माहीत नसलेलं पण अतिशय सुंदर ठिकाण आहे. Fietsch, Aletsch Glacier, Furka Pass, Sustain Pass
दिवस 6 - Interlaken आणि brienz lake
दिवस 7 - Trummelbach falls, aare gorge Aarenschlucht आणि Grindelwald.

दुसर्‍या एका सहलीबद्दल -
राहिलो होतो Chamonix ला, हे फ्रान्स मध्ये आहे पण स्विस च्या जवळ. यात आवडलेली स्थळं -
Gruyere cheese factory
Yvoire - हे फ्रान्स मधलं एक अति गोड गाव आहे. Geneva lake च्या काठावर.
Vevey - हेही Geneva lake वर वसलेलं. इथे चार्ली चाप्लीन राहिलाय बरीच वर्षं. आणि एवढ्यातच त्याबद्दल बरंच मोठं म्युझियम चालू झालंय असं ऐकलं, पण ते पाहिलेलं नाही. हा सगळा भाग swiss-riviera म्हणून ओळखला जातो.
https://www.afar.com/travel-tips/swiss-riviera

याशिवायही बरंच काही आहे. Zurich, Geneva, Mt. Titlis, Zermatt, Matterhorn वगैरे आम्ही बघितले नसल्याने माहिती नाही.

काही उपयुक्त साईट्स -
https://www.swissrailways.com/
https://www.sbb.ch/en/home.html
https://www.myswitzerland.com/en/home.html
https://www.jungfrau.ch/en-gb/jungfraujoch-top-of-europe/ - इथे कसं पोचायचं याची माहिती सविस्तर आहे म्हणून हे एक उदा. अशीच इतर ठिकाणांच्या स्वतंत्र वेब्साईट्सवर पण मिळेल.

एन्जॉय युरोप. :)