डियर ऑल,

"परवाचा स्ट्रेसफूल तरीही नोंदवायला हवा, असा दिवस आणि कालचा अनपेक्षित सुखद दिवस, असा मोठा भाग आज लिहिते आहे."

असं कालच्या भागात लिहिलं आणि विचारांच्या गाडीने ट्रॅक बदलला. आज मात्र तसं होऊ देणार नाही. प्रॉमिस! मात्र स्ट्रेसफुल भाग मोठा झाल्याने अनपेक्षित सुखद भाग पुढच्या भागात लिहीन.

परवा मी चौथ्या मजल्यावर ड्यूटीला होते. मागे एका भागात उल्लेख केलेला एक खेळ "मेन्श एर्गेरे दिश निष्त" काही आज्या तिथल्या सिटिंग कॉर्नरवर बसून खेळत होत्या.
माझाही खेळण्याचा मूड झाला, म्हणून मी त्यांना जॉईन झाले.

त्यातल्या एस के आज्जी खेळता खेळता एकदम सिरीयस दिसू लागल्या. काय झालं, विचारलं असता कॅथेटर लावलेले असल्याने क्रँम्प्स येत आहेत म्हणाल्या. हे नेहमीच होतं, असं त्या म्हणाल्या. त्यांचा एक पाय काही महिन्यांपूर्वी कुठल्यातरी आजारामुळे ऍम्प्युटेट करावा लागलेला होता. तेंव्हा हॉस्पिटलमध्ये दाखल झाल्यानंतर त्यांचे आता हे सिनियर केअर होम हेच घर झालेले आहे.

त्यांची माझी ओळख तिसऱ्या मजल्यावरच्या एका डबल रूममध्ये झाली. ह्या नवीन आलेल्या फ्राऊ (जर्मन भाषेत मिसेस ला फ्राऊ असे म्हणतात.) एस के फार निराश असतात आणि त्यांना कोणीतरी सतत त्यांच्यासोबत बोलायला लागतं. तू त्यांना भेटशील का? असं एका कलीगकडून समजल्याने मी त्यांना भेटले.

त्यावेळी त्या बेडवर पांघरूण घेऊन झोपलेल्या असल्याने त्यांच्या ऍम्प्युटेट केल्या गेलेल्या पायाविषयी मला काही माहिती नव्हतं. त्या थोड्या अवघडल्या स्थितीत झोपलेल्या होत्या, म्हणून मी त्यांना म्हणाले, थोडे सरकून सरळ झोपा ना! तेंव्हा त्या म्हणाल्या, मी हे नाही करू शकत. माझा एक पाय नाहीये! ही अनपेक्षित गोष्ट ऐकून मला एकदम धक्काच बसला. तो एक्सप्रेशन्स मध्ये दिसू न देण्याचा आटोकाट प्रयत्न करत मी फक्त, "ओह! सॉरी टू हियर धिस" असं म्हणून शक्य तितक्या प्लेनली "काय झालं होतं नेमकं?" असं विचारलं.

पायाला कसलंसं इन्फेक्शन झाल्याने अचानकपणे त्यांचा पाय ऍम्प्युटेट करावा लागला, असं त्यांनी सांगितलं. "आदल्या दिवशी पर्यंत ज्या पायावर मी चालत होते, तो दुसऱ्या दिवशी सकाळी गेलेला पाहणे माझ्यासाठी किती यातनादायी असेल, याची तू कल्पनाही करू नाही शकत", असं म्हणून त्या रडायला लागल्या.

अतिशय बोलक्या अशा ह्या आज्जी ९० वर्षांच्या असून एकेकाळी जिम्नॅस्टिक ट्रेनर होत्या. २ वर्षांपूर्वीच त्यांचे मिस्टर वारलेले असल्याने ते दुःख कमी की काय, म्हणून हे नवीन त्यांच्या नशिबात आलेलं होतं.
त्यांनी त्या दिवशी मला सांगितले की त्यांची व्हीलचेअर अजिबात कम्फर्टेबल नाहीये आणि म्हणाल्या की तू या बाबतीत काही करू शकतेस का? मला व्हीलचेअर कंपन्यांविषयी काहीही माहिती नव्हतं.  मग मी ऍडमिन दादाला फोन करून विचारलं. त्याने आज्जींच्या व्हीलचेअर कंपनीचे नाव आणि नंबर देऊन मला त्यांच्याशी आज्जींना फोनवर कनेक्ट करायला लावलं.

मी ते केलं असता आज्जींनी भलीमोठी पार्श्वभूमी अगदी रागारागाने पलिकडच्या व्यक्तीला सांगायला सुरुवात केली. पलिकडच्या व्यक्तीला काहीही बोलायला गॅप न देता आज्जी बोलतच राहिल्या, जे बोलणंही अजिबात क्लियर नव्हतं. शेवटी एका क्षणी पलिकडून फोन कट केला गेल्यावर आज्जी दुःखी झाल्या.

त्यांना मग मी सांगितले, आपले म्हणणे शांतपणे आणि थोडक्यात सांगायचे. शिवाय समोरच्याला बोलायला जरा संधी द्यायची. मग त्या खजिल झाल्या आणि म्हणाल्या, मी चुकलेच. मी त्या मुलीची माफी मागते. परत त्यांना फोन लावून दिला, तर तो दुसरीने उचलला. जिने उचलला, तिच्याशी मीच बोलले. ती म्हणाली, फ्राऊ एस कें ना प्लिज फोन देऊ नकोस. मला त्यांचा प्रॉब्लेम कलीग कडून कळलेला आहे आणि आम्ही तो नोट करून घेतलेला आहे. आम्ही येऊन त्यांची व्हीलचेअर चेक करू लवकरच. मी तिला धन्यवाद दिले आणि तिला आज्जींना त्या दुसऱ्या मुलीची माफी मागायची होती, हे सांगितले, तेंव्हा तिने तिला फोन दिला.

हया वेळी मी फोन स्पीकरवर ठेवला. आज्जींनी तिची थोडक्यात आणि मनापासून माफी मागितली आणि तिनेही हसून त्यांना माफ केले आणि फोन ठेवला.

त्यानंतर त्यानंतर त्यांच्या मनात खूपच अपराधी भाव दाटून आलेला दिसला. त्या सतत मला म्हणत होत्या, "तुम्हाला मी बावळटच वाटत असेल ना? तुम्हाला माझा राग येत असेल ना?" मी त्यांना असं अजिबात काही वाटून घेऊ नका हो. मला खरोखरच असे काही वाटत नाहीये, असं सांगून त्यांना रिलॅक्स करण्याचा प्रयन्त केला.

एस के आज्जी ह्या एका प्रसंगामुळे माझ्या चांगल्याच लक्षात राहिल्या. मग थोड्याच दिवसात त्या सगळ्यात वरच्या मजल्यावर शिफ्ट झाल्या. भरपूर सूर्यप्रकाश आणि चांगला गार्डन व्ह्यू असलेल्या खिडकीची रूम त्यांना मिळालेली पाहून मला बरे वाटले.

आज्जींच्या आणि माझ्या भेटी आता वरचेवर होऊ लागल्या. वेगवेगळ्या कलिग्जकडून, "तू जरा त्या एस के आज्जींना भेटशील का? फार बोलायला लागते त्यांना" असे ऐकायला अधूनमधून ऐकायला मिळायचे. ह्या आज्जीही, "तू सायकॉलॉजीस्ट आहेस ना? तुला माझ्याशी बोलायला वेळ असेल, तेंव्हा येशील का?" असे सांगत. त्यामुळे मी त्यांना जास्त वेळा भेटायला लागले.

सुरुवातीला फक्त निराशाजनक विचार व्यक्त करणाऱ्या ह्या आज्जींचे गप्पांच्या ओघात मला अनेक चांगले पैलू समजायला लागले. 

हॅनोवर शहरातच जन्मलेल्या आणि संपूर्ण ९० वर्षांचं आयुष्य एकाच मोठ्या जॉईंट फॅमिली होममध्ये काढलेल्या ह्या आज्जींनी लग्नानंतर नवऱ्यालाही आपल्या राहत्या घरीच राहायला बोलावलं. आताही तेच तीन मजली घर, ज्यात तळमजल्यावर त्या स्वतः, दुसऱ्या मजल्यावर त्यांची भाची तिच्या कुटुंबासह आणि तिसऱ्या मजल्यावर त्यांची बहीण राहतात. त्यांना स्वतःचं मूल  नाही.

आज्जींच्या घराच्या बाल्कनीत त्यांनी लावलेल्या सुंदर फुलांचे फोटो त्यांनी त्यांच्या संस्थेतील रूमच्या भिंतीवर लावलेले आहेत. ते बघून मी घराच्या आठवणीने किती व्याकूळ होते आहे, तुला काय सांगू? म्हणून त्या एकदा खूप रडल्या होत्या. आयुष्यभर जिथे राहिले, तिथे आता मी कधी परत जाईन? असे म्हणून रडत होत्या. मलाही त्यांच्या कॉन्ट्रॅक्टविषयी, तब्येतीविषयी आणि एकूणच त्या इथे अजून किती काळ राहतील, या विषयी माहिती नसल्याने, नेमके काय सांगून सांत्वन करावे, ते समजत नव्हते. तरीही त्यांना मी धीर देण्याचा, त्यांना समजून घेण्याचा प्रयत्न केला.

आज्जी बाकी कोणत्याही विषयावर बोलत असल्या, तरी, व्हीलचेअर कम्फर्टेबल नाही, हेच तक्रार नेहमी शेवटी करत असत. चौकशीअंती मला असं समजलं, की  व्हीलचेअर कंपनीने आत्तापर्यंत ४/५ वेळा त्यांची व्हीलचेअर बदलून दिली, तरीही त्या अजून समाधानी नाहीत.

मला त्यांनी नवीन व्हीलचेअरही बसायला कम्फर्टेबल नाही, असे सांगून आत्ताच्या बदललेल्या व्हीलचेअर कंपनीचे नाव आणि नंबर मागितला. व्हीलचेअरवरच तो लिहिलेला असल्याने मी तो त्यांना लिहून दिला. मॉडेल नंबर, सिरीयल नंबर असे बाकी नंबर्सही लिहून दिले. त्यांना म्हणाले, करता का आता कॉल? तर त्या म्हणाल्या, आत्ता मी थकले आहे, नंतर बोलेन.

त्या नंतर त्या नंतरच्या आठवड्यात मला बघताच आज्जी पुन्हा व्हीलचेअर थीम वर बोलायला लागल्या. मी त्यांना विचारले, "तुम्ही कॉल केला का त्या कंपनीला?" तर त्या म्हणाल्या, "नाही". मग मात्र मी वैतागले. मी म्हणाले, जर तुम्हाला प्रॉब्लेम सॉल्व्ह करायचा  असेल, तर त्यासाठी स्टेप्स तर तुम्हाला घ्याव्याच लागतील. नाहीतर तुम्ही तेच तेच बोलत राहणार आणि मी वेळ देऊनही तुम्हाला माझी मदत तर होणारच नाही. आत्ताच्या आत्ता फोन लावा, नाहीतर हा विषय विसरा.

आज्जींना त्या दिवशी मी दिलेला फोन नंबर्स लिहिलेला कागद मग त्या पर्समध्ये शोधायला लागल्या. त्यांना सापडला नाही, तर त्या पॅनिक झाल्या.  मी त्यांना म्हणाले, "हरकत नाही. मी परत लिहून देते." त्या म्हणाल्या, "थांब थांब, सापडेल", म्हणून त्यांनी गादीवर अख्खी पर्स रिकामी केली. गावभराचे सामान त्यात सापडले, हा कागद मात्र नाही. शिवाय पर्स आतून फाटलेली असल्याने बरंचसं सामान चोर कप्प्यात गेल्यासारखं आत लपलं होतं, ते मी बाहेर काढलं. (नंतर एकदा त्यांची फाटलेली पर्स मी सुईदोऱ्याने शिवूनही दिली.)

पर्समधला कचरा फेकून ती नीट लावून दिली आणि कागद मिळाला नसल्याने परत सगळं लिहून त्यांना व्हीलचेअर कंपनीला फोन लावून दिला. त्या जे बोलायचं ते थोडक्यात बोलल्या. कंपनीने पुन्हा एकदा भेटीची अपॉइंटमेंट दिली.

मग मला त्या म्हणाल्या, " मी माझ्या आयुष्यात खूप लोकांना मदत केली आहे. सिनियर सिटीझन्सनाही शक्य तेवढी मदत केलेली आहे, तरी माझ्या बाबतीत इतकं वाईट का व्हावं? मला का कोणाचीच मदत मिळत नाही?"

मी त्यांना म्हणाले, "असं कुठे आहे, फ्राऊ एस के? मी आहे, आम्ही सगळे आहोत ना तुमच्या मदतीला?"

त्यांनी एकदा सांगितले होते की, दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात एका मोठ्या बॉम्ब ब्लास्ट मध्ये त्यांचे शरीर खूप भाजले, तेंव्हापासून त्यांना हाफ बाहीचे शर्टही घालता येत नाहीत. ऊन पडले की त्रास होतो त्या भागातील स्किन वर.

आजोबांच्या(त्यांचे मिस्टर) आठवणी सांगतांना आज्जी म्हणाल्या होत्या की ते दोघंही जिम्नॅस्टिक ट्रेनर्स होते. खूप ऍक्टिव्ह होते. पायाच्या आजाराने हॉस्पिटलमध्ये दाखल होईपर्यंत घरातलं सगळं त्या स्वतः करत असत.

आज्जींच्या एकेक गोष्टी ऐकून मन कधी सुन्न तर कधी आनंदी व्हायचे. आता आज्जींची आणि माझी चांगली मैत्री झालेली असल्याने आमच्या गप्पा वेगवेगळ्या विषयांवर होऊ लागल्या होत्या.

थंडीच्या दिवसात माझे थंड झालेले हात त्यांनी एकदा इतके मस्त आणि विशिष्ट पद्धतीने मसाज करून काही सेकंदात गरम करून दिले होते, तेंव्हा मी त्यांना म्हणाले, तुम्ही तर जादूगार आहात की फ्राऊ एस के! तेंव्हा त्या हसून म्हणाल्या, "अगं, मी प्रोफेशनल ट्रेनर होते ना, हे मी आमच्या स्पोर्ट्स ट्रेनिंगमध्ये शिकलेले आहे. तू कधीही ये, मी तुला मसाज करून देत जाईन." तेंव्हापासून माझे थंडगार हात एका सेकंदात गरम करण्याचं काम ह्या आज्जी अगदी आनंदाने करतात.

तर परवाची गोष्ट. आम्ही तो खेळ खेळत सिटिंग कॉर्नरला बसलेलो असतांना त्यांना क्रँम्प्स सुरू झाले. "बेडवर पडले की ते बंद होतील. अजून पंधरा मिनिटांनी कॉफी ब्रेक आहे. तेवढा वेळ खेळून मग मी बेडवर जाऊन पडेन." असं त्या म्हणाल्या. त्यांचे क्रँम्प्स वाढू लागलेले पाहून मी स्पेशलाईज्ड नर्सला कळवले. तिने त्यांची चौकशी केली आणि काही नाही, वाटेल बरं, म्हणून निघून गेली.

आज्जींना जरा जास्तच त्रास व्हायला लागलेला बघून मी काळजीत पडले. तेवढ्यात दुपारच्या शिफ्टची नर्स आली. आफ्रिकन देशातली आणि वंशाची ही नर्स उंच, छान फिगर असलेली आणि अतिशय उत्साही अशी आहे. नाचतच ती लिफ्टमधून बाहेर पडली. तिचा नाच बघून नेहमी हसत तिला कॉम्प्लिमेंट देणाऱ्या आज्जी आज इतक्या शांत बघून ती त्यांच्याजवळ गेली आणि त्यांना तिने "काय झालं", ते विचारलं, आज्जींनी क्रँम्प्सविषयी सांगताच तिला लगेच कळलं प्रॉब्लेम कुठे आहे ते!

तिने लगेच आज्जींना रूममध्ये नेलं आणि सांगितलं की मॉर्निंग शिफ्टच्या नर्सने तुम्हाला कॅथेटरची चुकीची पिशवी लावलेली आहे. ही पिशवी छोटी असून ती व्हीलचेअरवर बसणाऱ्यांसाठी नाही. ती चालणाऱ्यांसाठी सुटेबल आहे. ती पॅन्टमध्ये फोल्ड करून ठेवता येते. पण तुम्ही व्हीलचेअरवर बसता, तेंव्हा त्या चेअरला अडकवायची थोडी मोठी पिशवी तुमच्यासाठी आवश्यक आहे. त्या छोट्या पिशवीची युरिन कॅरी करणारी नळी तुमच्या सिटिंग पॉझिशनमुळे कधीपासून फोल्ड झालेली आहे आणि तुमचे युरिन त्यामुळे ब्लॉक होऊन ते पिशवीपर्यंत पोहोचत नसून प्रत्येकवेळी ते बाहेर यायचा प्रयत्न करते आणि तुम्हाला क्रँम्प्स येत आहेत.

हे सांगत सांगत तिने एका युरिन जमा करण्याच्या प्लॅस्टिक बॉटलमध्ये त्यांचे इतकावेळ ब्लॉक झालेले जवळपास ५०० मिली युरिन गोळा केले! आज्जी म्हणाल्या, नर्सने त्यांना चॉईस दिलेली होती आणि त्यांनी ही पॅन्टमध्ये छान लपली जाते, अशी सोयीची म्हणून ही पिशवी निवडली होती. त्यांना काही माहिती नसल्याने त्यांनी ही निवड केलेली होती.

ती पिशवी बदलून त्या नर्सने आज्जींना स्वच्छ पुसूनही काढले. तेंव्हा मी पाहिले, आज्जींचे नाजूक अवयव पार लालेलाल झालेले, त्यांची स्किन डॅमेज झालेली होती. शिवाय त्यांनी मला मागे जे सांगितलेले होते, दुसऱ्या महायुद्धात बॉम्ब ब्लास्टमध्ये भाजल्याचे, त्याच्या खुणाही त्यांच्या शरीरावर दिसत होत्या. फार त्रास झाला मला ते सगळं पाहून.

नर्स म्हणाली ह्या आज्जींनी जास्तवेळ बसून राहणे अपेक्षित नाही. त्यांनी बेडवर पडायला हवे, जेणेकरून त्यांच्या शरीराला हवा लागेल आणि जखमा भरतील. पण त्या सगळ्या ऍक्टिवीटीजमध्ये भाग घेतात, दिवसभर व्हीलचेअरवर बसून राहतात, बेडवर पडायला नकार देतात आणि स्किन डॅमेज करून घेतात.

त्या क्षणी मला स्ट्राईक झाले, आज्जींचा कधीच न सॉल्व्ह होऊ शकणारा प्रॉब्लेम व्हीलचेअर हाच आहे, मात्र व्हीलचेअरमध्ये प्रॉब्लेम नसून त्यांच्या त्यात खूप वेळ बसून राहण्यात आहे!

त्या दिवशी मी त्यांचे जास्तवेळ व्हीलचेअरमध्ये न बसण्याविषयी कौंसेलिंग केले, मात्र त्यांनी बेडवर पडायलाही कम्फर्टेबल वाटत नाही, एकच पाय असल्याने हलता येत नाही. हे सांगितले. हे कारणही व्हॅलीड असले, तरी त्याला पर्याय नाही आणि त्यांनी जास्तीतजास्त वेळ पडून राहणे योग्य, यावर आता यापुढे त्यांना कौंसेलिंग करणे, हे माझ्यासाठी चॅलेंज आहे.

बाकी अनुभव घेऊन डायरीच्या पुढच्या भागात भेटतेच.

एल जी, ('लिबे गृझे' अर्थात, जर्मनमधील प्रेमपूर्वक शुभेच्छा)
तुमची सकीना
१०.०४.२०२१

आत्तापर्यंतचे सर्व भाग एकत्रितपणे वाचण्यासाठी ब्लॉग लिंक:
https://sakhi-sajani.blogspot.com