डायरीतले आज्जी आजोबा ज्या सिनियर केअर होममध्ये राहतात, त्या संस्थेविषयी अधिक माहिती दिल्याशिवाय त्यांच्या जीवनाविषयी पुरेसे चित्र उभे राहणार नाही, असे वाटतेय, म्हणून आज थोडे त्या संस्थेविषयी सांगते.

हे ओल्ड एज होम नसून सिनियर केअर होम आहे, ही पहिली आणि महत्वाची गोष्ट.

इथले रहिवासी कुठल्या ना कुठल्या आजाराने पीडित असून रोजच्यारोज वैद्यकीय सेवेची गरज भासणारे, आंघोळ किंवा नैसर्गिक विधीसाठी मदत लागणारे लोक आहेत. काही धडधाकट आहेत, स्वतःचं सर्व काही स्वतः करू शकणारे पण घर मेंटेन करायला लागणारे बळ त्यांच्यात नाही. जोडीदार गेलेला असल्याने एकटे रहावेसे वाटत नाही, इत्यादी बरेच पैलू आहेत त्यांच्या संस्थेत दाखल होण्याला.

वयाच्या १८व्या वर्षी इकडे मुलांना स्वावलंबी होण्यासाठी घराबाहेर पाठवण्याची पद्धत आहे. शिकत शिकत नोकरी करणं/ नोकरी करत शिकणं, याला इकडे स्टुडंट जॉब म्हणतात. ह्या कारणाने जे ते एकदाचे घराबाहेर पडतात, परत एकत्र राहायला येतच नाहीत. आई वडिलांचीही अशी काही अपेक्षा नसतेच. त्यांना निश्चितच वाईट वाटत असणार पण ते त्यांना थांबवत नाहीत.

त्यांच्याकडे बघून मला पिल्लांना उडण्यासाठी मदत करणारी चिमणी आठवते, जीची पिल्लं उडायला लागली की घरटं सोडून निघून जातात. तसं निसर्गनियम पाळणारं हे कल्चर मला वाटतं. अशा दृष्टीने त्याकडे बघितलं की ते नकारात्मक वाटत नाही. सगळेजण अधूनमधून तर काही जण रोजही भेटत असतील, पण एकाच घरात दोन पिढ्या विशिष्ट वय झाल्यानंतर शक्यतो अपवादात्मक परिस्थिती असल्याशिवाय कोणीही राहत नाही.

मी जिथे राहते, त्या बिल्डींगमधल्या ६० वर्षाच्या काकांचे उदाहरण सांगते. ते पेन्शनर आहेत. घरीच असतात आणि एकटेच राहतात सिंगलरूम अपार्टमेंटमध्ये. ते बायकोपासून वेगळे झालेले. तरुण मुलं आहेत त्यांना. ते अधूनमधून येऊन भेटत असतात. त्यांची साधारण ८५ वर्षांची आई एकटीच दुसऱ्या गावी राहते स्वतःच्या बंगल्यात. त्यांना घर सांभाळता येत नाही, मात्र ते सोडायचंही नाहीये.

आमच्या बिल्डिंगमधल्या काकांनाही त्यांची प्रायव्हसी प्रिय आहे. पण आईला मदत करणं हे कर्तव्य पार पाडण्यासाठी दर १५ दिवसांनी त्यांच्या गावी ड्राइव्ह करून जातात आणि लॉन चे ट्रीमिंग, कचऱ्याची विल्हेवाट वगैरे कामे करतात. इकडे वेगवेगळ्या वारी पेपर, रिसायकल वगैरे कचरा उचलणारे येतात. आईला तेवढंही करणं वयोमानानुसार जमत नाहीये. त्यामुळे ते हे करायला अनेक किलोमीटर ड्राइव्ह करून जातात. आता करोनामुळे लॉकडाउन झालेले असल्याने ते जाहीर झाल्या झाल्या आईकडे निघून गेले. आता हे सगळं करोनाचं संपल्याशिवाय मी परत येणार नाही, हे सांगून गेले. त्यांनी आईलाही जवळपास छोटं घर घेऊन रहा असं सांगितलं तर आईही त्याला तयार नाही. तर असं आहे साधारण इथलं कल्चर.

प्रौढावस्थेत असलेल्या सर्वांनाच आपली प्रायव्हसी प्यारी. तरुण, वयस्कर, सगळेच त्यात आले. त्यामुळे आर्थिक स्वावलंबनावर सर्वांचाच भर असतो. होममेकरही आहेतच भरपूर, पण तो भाग वेगळा. तो एका न्यूक्लिअर फॅमिलीचा भाग झाला. आनंदाने एकमेकांना सगळे अधूनमधून भेटून quality time एकत्र साजरा करतांना दिसतात.

हे पाश्चात्य देशातले लोक भावनिकदृष्ट्या कोरडे असतात का? तर मला तसं अजिबात जाणवलं नाही. जरी वेगळे राहत असले तरी एकमेकांवर भरभरून प्रेम करणारे कुटुंबवत्सल लोक आहेत हे. अर्थात त्याला अपवादही आहेतच. पण अपवादाने नियमच सिद्ध होतो ना? तर असे आहे हे. आपल्यासाठी त्यांचे जीवन हा एक सांस्कृतिक धक्का असला तरी त्यांच्या वागण्याला आपण चांगले वाईटच्या तराजूत तोलू शकत नाही, त्यांना जज करू शकत नाही, कारण त्यांचे वागणे हा त्यांच्या कल्चरचा एक भाग आहे.

तर ह्या सिनियर केअर होममध्ये ८० च्या पुढच्या मंडळींची संख्या जास्त असली, तरी एक ५० वर्षांच्या बाई आणि एक ५१ वर्षांचे गृहस्थही इथे आहेत. ह्या बाईंना तुम्ही इकडे कसे आलात, हे विचारले असता, त्या या विषयावर संवाद साधण्यास तयार नसल्याचं लक्षात आलं. बाई अगदी धडधाकट आहेत. कायम इथल्या एका अपंग मैत्रिणीसोबत बागेत फिरत असतात.
पण ५१ वर्षांचे गृहस्थ मात्र फुफ्फुसाच्या विकाराने पीडित आहेत. ऑक्सिजन मास्क आणि सिलेंडर सतत सोबत बाळगूनच ते जगू शकतात. त्यांना दररोज वैद्यकीय दृष्ट्या मदत लागते, त्यामुळे इथे राहण्याशिवाय पर्याय नाही त्यांना. गेल्या ९ वर्षांपासून ते आजारी असून गेल्या ४ वर्षांपासून संस्थेत दाखल झालेले आहेत. जरी ते फक्त ५१ वर्षांचे असले तरी त्यांना ४ मुलं असून नातवंडंही झालेली आहेत. ते या सिनियर केअर होममधल्या रहिवासी युनियनचे सदस्य आहेत. रहिवाश्यांच्या अडचणी योग्य व्यक्तींपर्यंत पोहोचवण्याचे काम ते करतात.

बाकी काही जणांविषयी आणि इतर पैलूंविषयी उद्या लिहिते.
~सखी जयचंदर/ सकीना वागदरीकर
०९.०४.२०२०