भटकंती - ८.५
तदाओ आन्दो.
तदाओ आन्दो नावाच गारुड एखाद्या लेखात मावणारं नाहीच. म्हणून हा साडे आठवा लेख.
अवचित सापडलेला एखादा सिनेमा भावतो आणि त्या दिग्दर्शकाच झाडून सगळ शोधुन पाहाव लागत ना , तसच झाल ह्या आन्दो सान च. 'चर्च ऑफ लाईट ' चे फोटो अन लहानसा लेख सापडला अन शोधयात्रा सुरु झाली. विद्यार्थीदशेत जे सापडल ते अनुभवांती उमजायला लागल. आणि नंतर त्या इमारती प्रत्यक्ष पहाण्याचीही संधी मिळाली.
मला स्वतःला अस वाटत की प्रत्येकाची ; आजूबाजू, घटना, परिस्थिती ला रिअ‍ॅक्ट करण्याची पद्धत वेगळी असते. वाचलेल्या पाहिलेल्यातन काय उमजल त्याचे काय अन कसे पडसाद उमटले हेही वेगवेगळ असत. पुढे जाउन ते मनात चिंतले जातात, मनात ( माइंड अ‍ॅन्ड इंटलेक्ट) मोठे होतात, त्याचे कवडसे कामात , लिखाणात पडायला लागतात. ही प्रोसेस कशी झाली असावी हे उलगडून पहाणे मोठे रम्य असते. हे उलगडून पहाणे कुठेतरी आपल्यालाही समॄद्ध करत असते.
आन्दो सान च्या बाबतीत , त्यांच्या कामांमधील सहजता , सरलता आणि आशयाच्या मांडणीतला थेट्पणा भावणारा आहे. मुळात काय करू पहातोय हे सुस्पष्ट्पणे समजलेल असण हा भाग महत्वाचा . त्यानंतर ते तेवढ्याच स्पषपणे मांडता येणे . तो स्पष्टपणा क्लिष्ट नसण हे त्याच्या पुढे.
आन्दो सान थेट त्या इमारतीच्या प्रयोजनापर्यंत नेउन तो गाभा इतका सरल करून मांडतात की त्यावर अन्य काही भाष्य करायची गरजच पडू नये. अगदी ते अवकाश वापरणार्‍या सामान्य माणसापर्यंतही ते सहज पोचत.
आन्दो सान च्या बाबतीत ' आपण हे का आणि काय करू पहातोय ची उत्तर त्यांच्याच एका निबंधात मिळाली. शाळा कॉलेजातल्या फॉर्मॅटिव्ह वयात , बॉक्सिंग करणे ते अर्थर्जनासाठी ट्रक चालवणे ही काम करत असताना , तोक्यो युनिव्हर्सिटी मधील विद्यार्थ्यांच बंड त्यासाठी त्यांनी दिलेला लढा , त्याचे सगळ्या जपानात पसरलेले लोण अनुभवल . हे जपानातल्या बर्‍याच इतर युवकांप्रमाणे ह्यानीही पाहिल. त्यातली रुजलेली बाब म्हणजे, मुक्त आणि समान समाजासाठी झोकुन देउन दिलेला लढा. किंवा एखाद्या मनापासून पटलेल्या जिवनमुल्याप्रती प्रतिबद्ध (कमिटेड) असणे. समाजात एक स्वतंत्र व्यक्ती म्हणून व्यक्त होण्याची गरज जाणावली पण माध्य्म कोणत हे मात्र कळत नव्हतं. १९६० च दशक . आर्किटेक्ट केन्झो तांगे ( जपानातील मॉडर्न आर्किटेक्चरचे जनक ) यांच्या कारकिर्दिचा सुवर्णकाळ. त्यानी डिझाइन केलेल हिरोशिमा पिस सेंटर. अण्विक हल्ल्याबद्दल चा संताप , गेलेल्यांबद्दल सद्भावनापुर्वक प्रार्थना , अन झाल्या घटनेबद्दलचा मानवतेच्या भुमिकेतून वाटणारा पश्चात्ताप ,हे सगळ त्या हिरोशिमा पीस सेंटर मधे लॅन्डस्केप च्या माध्यमातून माण्डलय . जे सर्व सामान्यापर्यन्त ही थेट पोचत. इथे आन्दो सान ना लख्ख पणे उमगल हे व्यक्त होण वास्तू रचनेच्या माध्यमातूनच करायच.
माध्यम ठरल्यानंतर चा भाग काय व्यक्त करायचय? कोणातही औपचारीक शिक्षण नसताना आन्दो सान नी स्टुडिओ थाटाला १९६८ मधे. हा काळ वेगानी आर्थिक प्रगती करणार्‍या , कामात झोकुन दिलेल्या समाजाचा काळ . ह्या वेगात वाढणार्‍या समाजाला बांधणार एक सोशल फॅब्रिक असाव ,सोशल कॅरॅक्टर , पब्लिक कॅरॅक्टर,उमटाव अस काम करायच . ह्याच सुत्राभोवती आन्दो सान नी काम केल .अगणित संकल्पना चित्रे बनली , अन इमारती उभ्या राहिल्या .
नुसती इमारतच नाही तर त्या इमारतीमुळे तयार होणार्या इतर अनबिल्ट जागा ह्याही परिसराला एक कॅरॅक्टर बहाल करतात. अन तश्या जागा जाणिवपुर्वक प्लॅन करून त्या परिसराला कॅरॅक्टर बहाल करणे , हे पब्लिक कॅरॅक्टर. इमारतीच्या लहान मोठेपणावर , तिने उमटणारा ठसा अवलंबून नाही ह्या ठाम विचारानी आन्दो सान नी . अगदे लहानस रो हाउस ते मोठमोठी म्युस्झियम्स , शाळा , लाय्ब्ररीज, कम्युनिटी सेंटर्स , प्रार्थना स्थळ. हाउसिंग कॉम्प्लेक्सेस देखिल साकारले आहेत.
असच एक लहानस प्रोजेक्ट - चर्च ऑफ लाइट.
इबाराकी नावाच्या लहान्श्या खेड्यातल्या लोकाना एक चर्च बांधायच होतं. लहानस . १२०० स्के.फुटाच. पैसे , चर्चच्या सदस्यांनी वर्गणी म्हणून गोळा केलेले. ह्या आधी केलेली चर्चेस मोठ्या आवारात , मानव अन निसर्गाच नात मांडू पहाणारी , जागा वापराच नियोजन पुर्णपणे आर्किटेक्ट वर सोपवणारी अशी होती . इथे मात्र , तुटपुंजे पैसे अन रस्त्यालगतची निमुळती आडनिड्या आकाराची लहानशी जागा . मात्र तिथल्या लोकाना , अश्या एका सार्वजनिक स्वरुपाची जागा ,प्रार्थना स्थळाची गरज अन त्यांची ते उभ करण्याची कळकळ पाहून आन्दो सान नी लगेच हे काम स्विकारल. जवळ पास वर्षभराच्या कामाच फलित म्हणजे हे चर्च. अत्यंत साध अन सोपं.
लहानशी जागा अन त्याहून लहान बजेट मधे एखादा आयताकृती हॉल तयार होईल पण त्यातून पावित्र्य , लिनता कशी प्रतीत करावी? ह्या लहानश्या गावातल्या उत्साही समुदायाला त्याना हव ते कसं द्याव ? त्यातून तयार झालेला आकृतीबंध हा असा .
एका ६ क्ष*१२ मि च्या आयताकृती कॉन्क्रीट्च्या भिंतीना एक तिरका छेद , तोही एका कॉन्क्रीटच्या भिंतीचाच.
आतल अवकाश (स्पेस) म्हण्जे एक मोकळा हॉल, तिथे (बांधकामाच्या साईट्स वर वापरल जाणार) सेडार लाकडानी बनलेले लाकडी बाक सोडून आत काहीच नाही. मिनिमलिस्टीक!!! बजेट लहान , तुटपुंज होत म्हणून नाही तर आशयाशिवाय कोणतीच अनावश्यक बजबज नसावी म्हणून!! समोरच्या भिंतीत क्रॉस च्या आकाराच्या स्लिट्स ! बास, कोणताही अलंकरण नाही. सजावट नाही. त्या क्रुसाच्या आकारा मधून झिरपणारा प्रकाश हे एकमेव प्रकाशाच माध्यम . आतल्या अन आतल्यांच्या तिमिराला दूर करणारा उजेड . "चर्च ऑफ लाईट"
एक साध्या काँक्रीटाच्या बॉक्स मधे , हा उजेडाचा क्रुस , नाट्यपुर्ण रितीने , निसर्गाच पावित्र्य भरून टाकतो.
टिप : हे चर्च त्या गावाच खाजगी आहे. ओसाका पासून बरीच मजल दरमजल करत पोचव लागत. पुर्व परवानगी घेउनच भेट देता येते अन फोटो काढ्ता येत नाहीत. त्यामुळे हे सर्व फोटो माझ्याकडच्या एका पुस्तकातून घेतले आहेत. २ आंतर्जालावरून.