मागिल भागाची लिंकः https://www.maitrin.com/node/4717

अहं.. गडबडून जाऊ नका.. आपण गाण्याचे किंवा चित्रकलेचे क्लासेस लावतो ते हे क्लासेस नव्हेत. ट्रेडमार्क रजिस्ट्रेशनच्या आणि प्रोटेक्शनच्या सोयीसाठी प्रॉडक्टस आणि सर्व्हिसेसचे वर्गीकरण करून त्यांचे ४५ ग्रुप्स पाडले गेले आहेत. यांनाच ट्रेडमार्कच्या भाषेत ट्रेडमार्क क्लास असं म्हणतात. यातले १ ते ३४ क्लासेस हे प्रॉडक्टस साठी आहेत तर ३५ ते ४५ क्लासेस हे सर्व्हिसेस साठी आहेत. उत्सुकता असल्यास https://ipindiaonline.gov.in/tmrpublicsearch/classfication_goods_service... इथे जाऊन तुम्हाला हे वर्गीकरण बघता येईल.

आता असं वर्गीकरण करण्याची गरजच काय? तर असं बघा.. आपण मागच्याच भागात बघितलं कि एखादा ट्रेडमार्क एखाद्या बिझनेससाठी ऑलरेडी रजिस्टर झालेला असेल तर इतर कोणाला त्याच बिझनेसाठी तो स्वतःच्या नावावर पुन्हा रजिस्टर करता येत नाही. आता यातला 'त्याच बिझनेससाठी' हा शब्द महत्वाचा आहे. म्हणजे काय.. तर मी पेंटॉनिक हे नाव पेनाच्या बिझनेससाठी रजिस्टर केले असेल तर इतर कोणत्या पेन निर्मात्याला ते वापरता येणार नाही. बरोबर? पण मग एखाद्या पेन किलर बनवणाऱ्या कंपनीला ते नाव हवे असेल तर मिळेल? उत्तर आहे होय.

ट्रेडमार्कला प्रोटेक्शन देण्यामागचे कारण एखाद्या निर्मात्याने एखाद्या क्षेत्रात आपल्या उत्पादनाचे जे नाव / रेप्युटेशन / गुडविल निर्माण केले आहे ते जपणे हे आहे. तर यात हे गृहीत धरले जाते कि जे नाव / गुडविल / रेप्युटेशन तयार झाले आहे ते त्या त्या उत्पादनापुरतेच आहे. उदाहरणार्थ 'बाटा' कंपनीने उद्या बर्गर विकायला सुरुवात केली तर तुम्ही फक्त 'बाटा' हे नाव वाचून डोळे झाकून खाल का? 'झेरॉक्स' कंपनीने कपडे शिवले तर डोळे झाकून घ्याल का? बालाजी वेफर्स वाल्या कंपनीने कोविड ची लस बनवली तर डोळे झाकून घ्याल का? 'जावेद हबीब' ने डेंटिस्टच्या सर्व्हिसेस दिल्या तर जाऊन ट्रीटमेंट घ्याल का? तर नाही.

म्हणजेच त्या ब्रँडचे जे काही रेप्युटेशन आहे ते ठराविक उत्पादनासाठीच आहे. अश्या वेळी अश्या ट्रेडमार्कला इतर उत्पादनांसाठी प्रोटेक्शन देण्याची काही गरज आहे का? अर्थातच नाही.

म्हणूनच ट्रेडमार्क रजिस्टर करताना तो ज्या प्रॉडक्ट किंवा सर्व्हिससाठी रजिस्टर करायचा आहे, त्याचा योग्य तो ट्रेडमार्क क्लास आयडेंटिफाय करावा लागतो. त्याच क्लासमध्ये तो आधी रजिस्टर नाहीये ना हे चेक करावे लागते. आणि आपल्याला केवळ त्याच क्लासमध्ये प्रोटेक्शन दिले गेले आहे हे लक्षात ठेवावे लागते.

काही वेळेला काही बिझनेस / ट्रेडमार्क एक किंवा अनेक प्रॉडकट्ससाठी वापरला जात असतो जर हे वेगवेगळे प्रॉड्क्टस / सर्व्हिसेस एकाच क्लास मध्ये येत नसल्यास वेगवेगळ्या क्लास मध्ये रजिस्ट्रेशन करावे लागते. उदाहरणार्थ एखादी छोटी हार्डवेअर-सॉफ्टवेअर कंपनी मोठ्या कंपन्यांचे कम्प्युटर्स / सॉफ्टवेअर्स कमिशन बेसिस वर विकत असते, शिवाय शक्य असेल तेव्हा शक्य असेल तिथे स्वतःचे कस्टमाईज्ड सॉफ्टवेअर डेव्हलप करून देत असते. अश्या वेळी त्या बिझनेसचे / कंपनीचे / ब्रँडचे नाव कम्प्युटर हार्डवेअर आणि सॉफ्टवेअर उत्पादन व विक्री (क्लास ९) आणि सॉफ्टवेअर डेव्हलपमेंट व विक्री (क्लास ४२) अश्या दोन्ही क्लास मध्ये रजिस्टर केलेले सोयीचे ठरते. काही स्किनकेअर प्रॉडक्टस बनवणाऱ्या कंपन्या शेड्युल एच प्रोडक्टस बनवतात जे रजिस्टर्ड डर्मोटॉलॉजिस्टच्या प्रिस्क्रिप्शन शिवाय विकत घेता येत नाहीत. तर काही अशी प्रॉडक्टस बनवतात जी ओव्हर द काउंटर कोणीही घेऊ शकतात. अश्यांना फार्मास्युटिकल्स (क्लास ५) आणि कॉस्मेटिकस (क्लास ३) असे दोन्हीकडे अप्लाय करावे लागू शकते.

काही वेळेला सर्व्हिसचे स्वरूप आणि त्याचा वापर यावर त्यांचे क्लासेस बदलू शकतात. उदाहरणार्थ बिझनेस ला सहाय्यक ठरणाऱ्या अनेक सर्व्हिसेस (अकौंटिंग, मार्केटिंग, कन्सल्टन्सी इत्यादी) ढोबळमानाने क्लास ३५ मध्ये रजिस्टर होतात. परंतु 'मार्केट रिसर्च' हि सर्व्हिस पुरवणाऱ्या कंपनीचा ट्रेडमार्क मात्र क्लास ४२ (सायंटिफिक रिसर्च) मध्ये रजिस्टर करावा लागतो. सीएस ची फर्म ही बिझनेस पूरक वाटली तरी लीगल सर्व्हिसेस (क्लास ४५) मध्ये रजिस्टर करावी लागते.

ट्रेडमार्क रजिस्टर किंवा प्रोटेक्ट करताना त्याचा क्लास आयडेंटिफाय करणे हि सगळ्यात मुख्य आणि महत्वाची पायरी आहे. इथे चूक झाल्यास क्लाएंट्सचे प्रचंड आर्थिक नुकसान तर होतेच शिवाय बराच मनस्ताप होतो आणि शुल्लक चुकांमुळे कोर्टाचे निकाल मनाविरुद्ध लागल्यावर बिझनेस आणि आयपीआर जगतात निगेटिव्ह पब्लिसिटी होते ती वेगळीच.

आपला ट्रेडमार्क नक्की कोण(कोण)त्या क्लासमध्ये मोडतो आणि आपण विकत असलेल्या छोट्यातल्या छोट्या प्रोडक्ट किंवा सर्व्हिसला कोण(कोण)त्या क्लासमध्ये प्रोटेक्शन मिळू शकेल हे निश्चित करण्यासाठी या क्षेत्रातल्या तज्ञ व्यक्तीची मदत घेणे केव्हाही उपयोगी पडते.

'ज्या क्लासमध्ये रजिस्ट्रेशन.. त्याच क्लासमध्ये प्रोटेक्शन' या थम्बरूल ला अपवाद आहे तो म्हणजे वेल नोन ट्रेडमार्क्स (Well known Trademark)चा. त्याबद्दल पुन्हा केव्हातरी.

- विनिता जोगदेव
(कंपनी सेक्रेटरी आणि बौद्धिक संपदा सल्लागार)

पुढील भागाची लिंक: https://www.maitrin.com/node/4738