मुलांचा अभ्यास म्हणजे घरात एक रणधुमाळीच असते. खरं तर अभ्यास फारसा नसतोच. पण जो आहे तो न करण्याकरीता हजारो कारणे पुढे येत रहातात. 'अभ्यास न करण्याची १०१ कारणे' तत्सम काहीतरी पुस्तक नक्की काढू शकतील दोघं मिळून.

पहिले तर होमवर्क लिहीलेलं पानच घरी पोहोचत नाही. बरं कुठे गेलं विचारावं तर शाळेत नक्की बॅगमध्ये टाकलेलं त्यांना आठवत असतं. शाळा ते घर ती बॅग उघडलेली पण नसते पण काहीतरी चमत्कार होऊन ते पान गायब झालेलं असतं खरं...त्यांचा दोष नसतो त्यात.

मग टीचरना ईमेल करून मी तो होम वर्क काय आहे तो मिळवते. मग त्यांना 'आमचे येथे होम वर्क करण्याचे योजिले आहे तरी येणेचे करावे.' असं आमंत्रंण पाठवते. अश्या छोट्या-मोठ्या अडथळ्यांनी मंडळी डगमगत नाहीत. पुढ च्या योजना तयार असतातच. त्यात पेन्सिली जागेवर नसणे, असलेल्यांच्या टोका मोडलेल्या असणे, मग शार्पनर न सापडणे, सगळं मिळवून देऊन आणून बसवलं की तत्परतेने शी- शू येणे ह्या सर्वांतून मार्गक्रमण करत बसले की मग भूक!

"आत्ता काही गिळायला मिळणार नाहीये. आधी तो अभ्यास उरका", असं म्हणायचा अवकाश की "Its ok we can starve ourselves but doing home work is more important" असे हृदयाला हात घालणारे वगैरे डायलॉग ऐकू येतात. मी देखील न डगमगता - अभ्यास झाल्याखेरीज काही मिळणार नाही - हे ठासून सांगते.

"But teacher said that you should never study with empty stomach!" आता अचानक टीचर ने सांगितलेलं ऐकायचं एकदम मनावरच घेतात दोघं. उगीच child abuse केला असं म्हणू नये कोणी मी मुकाटपणे खायला देते. चालूच आहे हे चक्र!

छोटू रावांच्या वर्गात सध्या - अमेरिकेचे प्रेसिडेंटस - ह्या विषयावर माहिती देणं चालू आहे. त्याअंतर्गत परवा शाळेतून एक पुस्तक घेऊन आला - जॉर्ज वॉशिंग्टन! यावर आमचा संवाद घडला तो असा.

"Do you know who George Washington was?", मी.

"अम्म्म्म्म....He was a kinda famous guy???", अर्थातच छोटूशेट.

कुठल्याही, Do you know who ... was? ह्या प्रश्नाचं उत्तर काईंडा फेमस गाय - असं देऊन मोकळं व्ह्यायचं - अशी त्याची strategy आहे. he has figured out he can't go wrong with that answer. आई फेमस नसलेल्या लोकांबद्दल असला प्रश्न विचारायला जात नाही हे एव्हाना त्याच्या लक्षात आलंय.

"kinda famous?", हे बघ, या ठिकाणी मी त्याला डॉलर काढून दाखवले. बघ, डॉलर बिलवर फोटो आहे त्या गायचा.

"Oh this guys is more famous than I thought!"

आनंद आहे! बरंच figure out केलं म्हणायचं. अरे, आपण रहातो त्या स्टेट ला त्या गायचं नाव आहे. मी आपली एक हिंट दिली.

"Oh United states?", या मुलाचं एक लॉजिक आहे. देशातल्या प्रत्येक स्टेटचं नाव United states आहे असं त्याचं म्हणणं आहे.

United states म्हणजेच United states Of America म्हणजेच अमेरिका म्हणजेच USA. आणि ही सर्व देशाची नावं आहेत. स्टेटस ची नावं वेगळी. हे सर्व प्रवचन तो शांत चित्ताने ऐकून घेतो आणि कुठल्याही स्टेटचं नाव म्हटलं की United states सांगून मोकळा होतो. देश, राज्य, शहरं असल्या मानवनिर्मित कःपदार्थ भौगोलिक गोष्टीत त्याला काहीही स्वारस्य नाही.

"अरे, आपण वॉशिंग्टन स्टेट मध्ये रहातो ना?"

"Oh yeah! Forgot about that"

"So our state is named after this George Washington, who was the first president of America!", मी!

"Oh I didn't know America had first president too. I thought America had only 16th president!"
एव्हाना डोक्याचा भुगा झालेला माझ्या.

"अरे, माझ्या राजा, पहिला प्रेसिडेंट झाल्याखेरीज सोळावा निर्माण तरी कुठून होईल?" पण असे प्रश्न त्याला पडत नाहीत.

हे सोळाव्या प्रेसिडेंटचं खूळ कुठून काढलं तर त्याच्या दोन दिवस आधी घरी पुस्तक आलेलं - Abraham Lincoln.
ते सोळावे प्रेसिडेंट हे ज्ञान नीट लक्षात ठेवलेलं पण ते पुस्तक पहिले वाचल्याने सोळावा हाच एकमेव प्रेसिडेंट हे मतही बनवलेलं.

बरं. लिंकन या व्यक्तिमत्वाने भारावलेत का चिरंजीव? तर तसंही नाही! त्या पुस्तकावरचं लिंकनचं चित्र बघून त्याची कॉमेंट होती - "Ooh! This guy looks scary!" लिंकन साहेब - माफ करा!

वाचनाची ही अशी तर्‍हा. हे बरं असं म्हणावं अशी गणिताची तर्‍हा! यांच्या वयाला गणितं तरी काय. एक डिजिट्च्या बेरजा. मी आपली सर्वसामान्य प्रश्न विचारते. - तुला एक कँडी दिली आणि तुझ्या मित्राला एक कॅंडी दिली तर एकून किती कँड्या दिल्या? यात कँडीच्या जागी कूकीज, लेगोज हे बदल. पण मग त्याच्या मते - these problems are boring and you don't even actually give us candies or cookies. I want something funny in the math. आला का फनी कीवर्ड?

(आठवा : फॅमिली क्रॉनिकल ३). आता त्याचा गणितात उत्साह टिकून रहावा म्हणून मीच परिस्थितीला शरण गेले.

"बरं. तू दिवसातून ३ वेळा पी-पी करतो आणि तुझा ब्रदर ४ वेळा. तर दोघं म्हणून एकूण किती वेळा पी-पी करता?" हा प्रश्न मी पुढे केला आणि आत्तापर्यंत बोरिंग असणारं गणित त्याला एकाएकी interesting वाटू लागलं. आता म्हणजे गणिताचा अभ्यास पुरे म्हटलं तरी थांबवायचा नसतो. वेगवेगळे 'फनी वर्डस' घालून गणितं चालूच रहातात.

विचार केला तर या पी-गणितांमध्ये बरंच potential आहे! पुढे जाऊन वेग, त्याहीपुढे Projectile motion....असो!
मी तर विचार करत्ये - 'फनी मॅथ' असं पुस्तकंच काढावं. बरीच गिर्‍हाईकं मिळतील. इच्छुकांनी नाव नोंदवून ठेवा.

थोरले युवराज हल्ली रडत-खडत का होईना स्वतःचा अभ्यास स्वतः करतात. त्याच्या अभ्यासात आम्ही डोकावणं नामंजूर! ही वास्तविक आनंदाची गोष्ट नाही का? पण त्यामुळे आपली कधी-कुठे नाचक्की होईल हे सांगता येत नाही.

गेल्या उन्हाळ्याच्या सुट्टीनंतरचा होम वर्क होता - अर्थातच समर व्हेकेशन या विषयावर निबंध! उन्हाळ्याच्या सुट्टीत आम्ही गेलेलो कॅलिफोर्निआला. त्यात तीन दिवस पॅसिफिक कोस्टल हायवेचा नितांतसुंदर ड्राईव्ह केला. समुद्राचे ते वेगवेगळे रूप न्हाहाळण्याकरीता आम्ही पामर ठायी-ठायी उतरत होतो. अर्थातच ह्या असल्या क्षुल्लक गोष्टीकरीता पायउतार होणे हे मागच्या सीटातल्या मंडळींना मंजूर नव्हते.

युवराजांनी निबंध लिहीला त्यात उल्लेख होता - "My parents were getting off to see the same ocean again and again, like every 3 minutes. They thought the ocean was very "scenic". It was a boring drive, if you ask me! I don't know why they kept on getting off."

त्यापुढे ते लिहीते झाले - "The hotels we lived in were really dirty. The bed sheets were torn and soiled. The showers were broken and there hardly was any water to take bath."

मला न दाखवता तो निबंध तो शाळेत देऊनही आला. पुढल्या वेळेस शाळेत गेले तेव्हा टीचरने अत्यानंदाने हे लिखाण वाचून दाखवले. अविर्भाव असा की - कशी नाही मुलं सत्यकथन करतात! काय बोलणार? उगाच मुलांची कल्पनाशक्ती-तिच्या भरार्‍या असं काही-बाही बोलून परतले. खरंच सांगते - अनेक ठिकाणी अनेक हॉटेल्समध्ये राहिलो. सर्व हॉटेल्स अगदी व्यवस्थित होती. काही-काही ठिकाणी तर सुंदर हिस्टोरिक वगैरे हॉटेल्स होती.

नंतर त्याच्याकडे या असल्या लिखाणाचा जाब विचारला तेव्हा उलगडा झाला त्याच्या या लेखनाचं स्फूर्तीस्थान "Diary of a wimpy kid" या अत्यंत वात्रट पुस्तकात आहे!

शाळेतले त्याचे उद्योग तर काय वर्णावे! छोटेशेटांचं एक बरं आहे. त्याच्या तेवढ्या तक्रारी येत नाहीत घरी. ते डीपार्ट्मेंट मोठ्यांनी स्वतःकडे ठेवलंय.शाळेत गेले तर टीचर्स हेच ऐकवतात - नियम असला की तो पाळायचाच हे छोटेरावांचं मत तर असलेला प्रत्येक नियम हा तोडायचाच हा मोठे रावांचा नियम!

त्यांच्या शिक्षिकेची एक पध्दत आहे. रोज शाळा सुटण्यापूर्वी ती color coded behavior slips द्यायची सर्व मुलांना. लाल - म्हणजे needs improvement, पिवळा म्हणजे below the expectation, निळा म्हणजे - met the expectation आणि हिरवा म्हणजे exceeded the expectation.

पिवळी अथवा लाल स्लीप घरी आली म्हणजे पालकांनी मुलाशी चर्चा करावी अशी अपेक्षा. शाळा सुरू होऊन महिना उलटला. एखाद-दोन लाल-पिवळ्या चिठ्ठ्या सोडल्या तर बहुतेक निळ्या-क्वचित हिरव्या चिठ्ठ्या घरी येत होत्या. सर्व काही ठीक चालू आहे या भ्रमात मी असताना एक दिवस शाळेत गेले. वर्गात प्रत्येक विद्यार्थ्याचं नाव आणि त्यासमोर त्याला रोज मिळालेल्या स्लीप्सचा रंग असा तक्ताच होता. आणि आमच्या युवराजाच्या नावासमोर तर लाल-पिवळ्यांचं तोरणच होतं. अधिक चौकशीअंती पत्ता लागला - रोज याला -त्याला बुकलून काढ, धक्का-बुक्की या उद्योगात दंग झालेले असतात युवराज. पण मग घरी निळे-हिरवे रंग यायचे कारण काही उलगडेना. विचाराअंती टीचरला कळले की टीचर शाळा सुटण्यापूर्वी प्रत्येक मुलाच्या
टेक-होम फोल्डर जवळ त्याची त्या दिवशीची स्लीप ठेवते. हे बेणं स्वतःची सोडून दुसर्‍या कोणा-कोणाच्या स्लीप्स उचलून घेऊन येत होतं. आपलं मुल एवढं आदर्श कसं झालं अशी शंका आम्हाला येऊ नये म्हणून अधून-मधून स्वतःच्या (पक्षी : लाल-पिवळ्या) पण घेऊन येत होतं. बाकी राहू देत. हा ज्या कोणाच्या निळ्या-हिरव्या चिठ्ठ्या घरी घेऊन येत होता, आणि त्या मुलांना स्वतःच्या लाल-पिवळ्या बहाल करत होता त्यांच्याबद्दल मनात अतीव दया दाटून आली.

काय करणार? Taking one day at a time! स्वतःला वेड न लागता निभावणं एवढच ध्येय ठेवलय!